Microsoft Word kartografiya doc

 
25-rasm. 
Konusli proektsiyalarni h’ar xil kwrinishlari: 
a
–twg’ri konusli; 
b
–kesik konusli. 
Agar Er shari konus sirtiga urinma bwlmasdan uni 
ё
n sirtini kesib wtsa, xatoligi yyq chiziqlar ikkita bwladi. 
Natijada parallellar bwyicha xatoliklar 
ё
yiladi va aylananing 
ё
ylaridan iborat bwladi. Demak xatolik 2 ta 
izokollar (xatolik bir xil bwlgan nuqtalaprni birlashtiruvchi chiziqlar) bwyicha tarqalib ular oralig’ida xatolik 
kamayadi. (25-
a
-
b
-rasm). Xatolik parallellar oralig’ida bwlsa xususiy masshtab deb yuritilib, bosh 
masshtabdan kichik, tashqarisida bwlsa bosh masshtabdan katta bwladi. 
Yuqorida aytib wtilgan proektsiyadan tashqari yarim sharlar va dun
ё
kartalarini tuzishda kwp konusli 
(polikonicheskaya) proektsiyalardan h’am foydalaniladi. Bunday proektsiyalarda kartalar tuzish uchun Er 
shari konusga urinma bwladi, Konusni uchi Er sharidan h’ar xil uzoqlikda bwladi, natijada urinma nuqtalari 
h’ar xil bwladi. Wsha urinma nuqtalar asosida gorizontal polosalar (tilimlar) h’osil bwladi, ularning orasi 
twldirib, swng meridian va parallellar wtkaziladi.
Proektsiyaning wziga xos xususiyati shundaki, unda meridianlar qiyshiq chiziqlardan (wrtanchi twg’ri chiziq 
qilib tasvirlangan meridiandan tashqari), parallellar esa ektsentrik aylananing 
ё
ylaridan iborat. Bu 
proektsiyada dun
ё
kartalari tuziladi, unda ekvator twg’ri chiziq bwlib, wrtanchi meridianga tik bwladi. Bu 
proektsiyada ekvator atrofida xatolik kamroq, chekka qismlarida sezilarli bwlib, ayniqsa maydon xatoligi 
ancha kwzga tashlanadi. 
Shartli proektsiyalarning
 
xususiyati shundan iboratki, kartaning kartografik twri orqali qaysi geometrik shakl 
ё
rdamida tuzilganligini aniqlash qiyin. Uni aniqlash uchun tah’liliy usuldan foydalaniladi. Bu proektsiya 
tarkibida juda kwp proektsiyalar bwlib, ularning kartografik twri orqali qaysi proektsiya ekanligini aniqlash 
mumkin.
Kartalar uchun proektsiya tanlashda kartaning maqsadi, mazmuni va tasvirlana
ё
tgan h’ududning shakli 
(konfiguratsiyasi) etiborga olinadi. Masalan, masofa va burchak wlchash bilan bog’liq bwlgan kartalar uchun 
(topografik, dengiz va aviatsiya kartalari) teng burchakli proektsiyalar tanlansa, maydon wlchash bilan 
ё
ki 
taqqoslash uchun tuziladigan kartalarda (si
ё
siy-mamuriy, iqtisodiy kartalarda) teng oraliqli proektsiyalar 

---

44
tanlanadi. Mayda masshtabli kartalarda, yani katta h’ududlarni wz ichiga olgan kartalarda, xatolik bir me
ё
rda 
taqsimlanadigan teng oraliqli va ixti
ё
riy proektsiyalar qwllaniladi. 
Proektsiyalar tanlashda xatoliklarning tarqalish qonuniyatlarini etiborga olish kerak. Masalan, burchak va 
maydon xatoliklari yirik masshtabli kartalarda deyarli sezilmaydi, masshtab maydalashgan sari sezilarli dara-
jada oshib boradi.