Microsoft Word Jahon tarixi rasmsiz pechat varianti doc

Sparta davlati. Ilotlar soni spartaliklarga nisbatan bir necha bor 
ko‘p bo‘lganligi uchun, ularni itoatda saqlash qiyin edi. Tabiiyki, 
Sparta davlatini faqat harbiy kuch yordamida saqlab qolish mumkin 
bo‘lgan. Yuqorida ko‘rganimizdek, spartaliklarning butun hayoti va 
tarbiyasi shu maqsadga bo‘ysundirilgandi.  
Sparta davlatining qonunchilik ishlari Likurgga nisbatdan 
beriladi. Uning afsonaviy shaxsi yoki Plutarx, Fukidid va boshqa 
antik mualliflar guvohligicha, haqiqatdan ham mavjud bo‘lganmi, 
yoki bo‘lmaganligi hamon noma'lum. Ammo spartaliklarning urf-odat 
va qonunlari Likurgning xohishiga binoan emas, balki barcha kuchni, 
davlat harbiy tuzumini mustahkamlashga qaratish kabi hayotiy zarurat 
tufayli yuzaga kelgan.  
Hukmdorlar  basiley va arxaget nomi bilan atalgan. Ular kohin 
martabasiga ega bo‘lib, avliyo hisoblangan. Urush vaqtida hukmdorlar 
qo‘shinga qo‘mondonlik qilib, Sparta davlatining oliy zodagonlik 
organi - gerusiya tarkibiga kirganlar. Hukmdorlar real hokimiyatga 
ega bo‘lmaganlar. Hatto eforlar, ya'ni barcha muassasalar ustidan 
nazorat qiluvchi oliy mansabdor shaxslar hukmdorni huzurlariga 
chaqirish huquqiga ega bo‘lgan. Efor huzuriga kelmagan hukmdorni 
zo‘rlab olib kelganlar. Eforlar beshta bo‘lib, ularni xalq yig‘inida bir 
yil muddatga saylaganlar.  
Davlatni boshqarish huquqiga ega organ - gerusiya edi. Gerusiya 
(“geront” - yunonchadan “keksa”) Spartaning zodagon va e'tiborli 
urug‘lari vakillaridan iborat oqsoqollar majlisi hisoblanadi. Gerusiya 

---

 
 
298
tarkibiga  60 yaWar 28 odam va 30 yoshga yetgan ikki hukmdor 
kirgan. Agar podsholar yosh bo‘lsa, podsho qarindoshlaridan bo‘lgan 
vasiylar gerusiyaga umrbod a'zo bo‘lmaganlar. Gerontlardan birortasi 
vafot etsa, bo‘shagan o‘ringa yangi vakil saylangan. Geront  yoshi 
oltmishdan kam bo‘lmagan, o‘z nomzodini xalq yig‘inida (apellada) 
taklif etgan spartaliklardan saylangan. Apelladan ajratilgan maxsus 
komissiyani yopiq binoga joylashtirganlar. Shundan keyin gerontga 
o‘z nomzodlarini qo‘ygan kishilar shu bino yonidan o‘tganlar. 
Komissiya o‘tayotganlarni ko‘rmagan va gerontlar eng baland ovozda 
qichqirgan nomzodni tanlaganlar. Eforlar ham, Arastu aytganidek, 
xuddi shunday “bolalarcha usuli” yordamida saylangan. Gerusiyaning 
bir a'zosi bitta ovozga ega bo‘lgani sababli, hukmdorlar jiddiy 
e'tiborga ega bo‘lmagan. Sparta aristokratlar davlati bo‘lib, unda 
gerusiya va eforlar bosh o‘rin tutgan.