Microsoft Word islom hazorasi ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
72
tarafkashlik qilinganini tushundi va Bag‘doddan mahzun holda chiqib ketdi. Aytishlaricha, 
ushbu voqeadan keyin u uzoq yashamadi va ruhiy azobdan vafot etdi. 
Ma’munning majlislari esa islomiy hazora tarixidagi eng ajib ilmiy majlislardan 
bo‘lgan. Zotan, uning o‘zi ustun ulamolardan bo‘lgan. Uning saroyi ilm kishilari, shoir, 
adib, tabib va faylasuflar ommasi bilan to‘lib-toshgandi. Ma’mun ularni mamlakatining 
turli tomonlaridan chaqirgan bo‘lib, kelib chiqishlari va millatlaridan qat’iy nazar ularga 
katta ehtirom ko‘rsatardi. Munoqashalarni ko‘pincha uning o‘zi boshlab, ulamolarni 
baxsga chorlardi. Agar majlisida faylasuf va ulamolar bo‘lsa, muqaddas kitoblardan 
oyatlarni dalil qilishni hammalariga nahiy qilardi. Ularga shunday derdi: «Qur’ondan 
ham, Injildan ham shohid keltirmang, meni sermulozamat, sertakalluf bo‘ladi, deb 
o‘ylaysiz. Allohga qasamki, ish siz uchun yo siz to‘g‘ringizda ham emas, balki mening 
arab ekanligim haqiqat va to‘g‘rini e’tirof etishdan to‘sib qo‘yishini yomon ko‘raman, 
xolos». 
So‘ng u arablarni boshqalarga nisbatan ortiq ko‘rishining boisini shunday izohlaydi: 
chunki ularda boshda kitob ham, ilm ham bo‘lmagan. Shunga qaramay, ular o‘z fitratlari 
bilan o‘simliklarni, ulardan qo‘y va tuyaga salohiyatlilarini yaxshi bilishgan. Zamon va 
uning o‘zgaruvini kuzatishgan. Uni bahor, yoz, kuz va qishga bo‘lishgan. So‘ng 
ichimliklari osmondan ekanini bilib, ob-havoni kuzatishni va vaqt o‘zgaruvini 
o‘rganishgan. Osmondagi yulduzlarga qarab, yo‘llarini topganlar. Yana o‘rtalarida 
munkardan qaytarib, yaxshilikka targ‘ib qiladigan va pastkashlikdan tiyib, go‘zal axloqqa 
chaqiradigan bir kelishuvga kelganlar. Hatto, ularning chekka yerda, xarob yashaydigan 
bir kishisi ham yaxshilikni hech qoldirmay maqtar, yomonliklarni hech kamchiliksiz 
mazammat qilardi. Ularning so‘zlari faqat yaxshilik qilish, qo‘shnining haqqini muhofaza 
etish, saxovatli bo‘lish va qo‘ying-chi, bor ezgulik haqida bo‘lardi. Bularning barini ular 
o‘z aqllari bilan topishar, farosat va fitratlari bilan hech bir o‘rganishsiz, odobsiz 
bilishardi. Balki ularning tabiatlari odobli, aqllari orif edi. Ibn Muqaffa’ ham aytadi: 
«Shuning uchun ularga «Sizlar eng aqlli millatsiz», dedim. Chunki ularning fitratlari 
sog‘lom, bo‘y-bastlari mo‘‘tadil, to‘g‘ri fikr va fahmlidirlar». 
Ilmiy majlislar to‘g‘risida gapirganda, kitob do‘konlarining ham bu boradagi 
ahamiyatini unutmaslik kerak. Chunki ularda ham ilm haqida, har kim o‘zi mutaxassis 
bo‘lgan sohasida ulamolarning go‘zal suhbatli majlislari bo‘lardi. Kitob sotuvchilarning 
ko‘pchiligi odatda ziyoli adiblar edi. Ular o‘z kasblaridan ilmiy ehtiyojlarini qondirishda 
foydalanishardi. Masalan, «Al-fihrist»ning muallifi Ibn Nadim, «Mo‘‘jamul-udabo» va 
«Mo‘‘jamul-buldon»ning muallifi Yoqutlar kitob sotuvchi bo‘lishgan. «Al-ag‘oniy»ning 
muallifi Abul Faraj Isfahoniy va mashhur tilshunos adib Abu Nasr Zujjoj ko‘pincha 
kitobdorlarning do‘konida uchrashishardi va u yerda to‘plangan shoirlar bilan she’r va 
adabiyot haqida suhbatlashishardi. 
Hayotga haqli har bir millat hamma narsadan oldin ozuqasini ilmdan topadi. Islom 
millati boshqa millatlarga hayot bag‘ishlab turgan vaqtlarda ilmga ega bo‘lish va uni 
yoyib, tarqatish yo‘lidan borgan. Uning xalifadan tortib olimu tojirgacha bo‘lgan 
farzandlari ilm qurollari, kitoblari va madrasalarini ko‘paytirishda musobaqalashishgan. 
Ularning suhbatlari faqat ilmni ziyoda qilish, zehnni ochish va aqlni charxlash yo‘lida 
bo‘lgan. Hatto, o‘yin-kulgu, kayfu-safo majlislarida ham, agar ulamo va udabo bo‘lsa, 
biror masalani yechish, mavhumotni kashf qilish yoki xatoni to‘g‘rilash uchun fursat boy 
berilmagan. 

---

Islom hazorasi. Ahmad Muhammad