Microsoft Word islom hazorasi ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
71
muhim bo‘lgan amalga odam tayinlamoqchiman. Shunga munosib odamni ko‘rsating», 
dedilar. Majlisdagilar bir odamni taklif qilishganida, bu odamga muhtoj emasmiz, degan 
javobni olishdi. Shunda: “Kimni xohlaysiz, ey amirul-mo‘minin?” deyishgandi, hazrati 
Umar shunday javob qildilar: «U shunday odam bo‘lsinki, agar amirlari bo‘lsa, ichlaridagi 
bir kishidek bo‘lsin, amirlari bo‘lmasa, amirlaridek bo‘lsin». Majlisdagilar: «Bu sifatni 
faqat Rabi’ ibn al-Xorisiydagina bilamiz», deyishgan. Bu nomzod amirul-mo‘mininga ham 
ma’qul tushib, uni mazkur amalga tayinladilar. 
Umaviylar davriga kelib, xalifalarning majlisi adab, hikmat va she’r majlislariga 
aylandi. Abdulloh ibn Hishom bir kuni Muoviyaning majlisida hozir bo‘ldilar. Muoviya: 
«Saxovat, jasorat va muruvvat haqida menga kim xabar beradi?» dedi. Abdulloh 
aytdilar: «Saxovat – so‘ramasdan burun mol va hadyani berish, jasorat oldinda bo‘lishga 
jur’at va qadam toyganda sabr, muruvvat esa – dinning salohi, holining islohi va 
qo‘shnining himoyasidir”. 
Bir kun amir Abdulmalik majlis ahliga qarata: «Kim badanidagi a’zolarini alifbo 
harflari tartibi bilan keltira olsa, o‘ylagan narsasini beraman», dedi. Shunda Suvayd ibn 
o‘afla: «Men keltira olaman, yo amirul mo‘minin», deganda, «Boshla», javobini oldi. U 
alifbo harflari bo‘yicha a’zolarini sanay boshladi: «Anf (burun), batn (qorin), tarquva 
(o‘mrov), sag‘r (og‘iz), jumjuma (bosh, bosh suyagi), xalq (tomoq), xad (yuz), dimog‘ 
(dimog‘)... Shunda boshqa birov turib: «A’zolarni ikkitadan qilib aytib beraman», dedi. 
Buni ko‘rgan Suvayd: «Men uchtadan qilib ayta olaman: anf (burun), asnon (tishlar), 
uzun (quloq)...” deya davom etdi. Abdulmalik uning topqir va hozirjavobligidan hayratga 
tushdi va mukofotladi. 
Abbosiylar davriga kelib, xalifalar majlisi yanada rivojlandi. Keng, yaxshi jihozlangan 
yerlarda ko‘pgina olim va adiblar bilan ajib majlislar qurilar, undagi baxs va munozaralar 
turlicha bo‘lardi. Bundan tashqari o‘yin-kulgu majlislari ham bo‘lardiki, unda adabiy 
muhit hukmron bo‘lib, she’r va shoirlar to‘g‘risida so‘z borar va mug‘anniylar kuylagan 
qo‘shiqlarning kalimalari izohlanardi. Bani Abbos xalifalarining ichida majlisi dabdaba va 
ajoyibotda eng mashhurlari Rashid va Ma’mun edi. Rashid o‘z majlisiga har bir fan va 
ilmning taniqli olimlarini yig‘ardi. Bu o‘rinda majlislarining oldi bo‘lmish shoirlar: Abu 
Nuvos, Abul Atohiyya, Da’bal, Muslim ibn Valid, Abbos ibn Ahnaflar, faqihlar: Abu Yusuf, 
Shofe’iy, Muhammad ibn Hasanlar, tilshunoslar: Abu Ubayda, Asma’iy, Kisoiylar, muarrix 
Voqidiy, mug‘anniylar Ibrohim Musimiy va o‘g‘li Ishoqlarni eslash yetarli. 
Uning majlislarida kechgan adabiy munozaralarga bir misol keltiramiz. Bir kun uning 
huzurida til va adabiyotning ulug‘ imomlari Sebvayh va Kisoiy yig‘ilib qolishdi. Kisoiy 
shunday deb qoldi: «Arablar bu jumlani quyidagicha aytishadi: «Men qovoqarining 
chaqishi asalarinikidan kuchli deb o‘ylardim, vaholanki, u o‘sha (ya’ni, bir xil) ekan». 
Sebvayh esa, uning noto‘g‘riligini aytib: «Balki, u u ekan», deyiladi», dedi. Ular uzoq 
tortishishdi va nihoyat kalomiga o‘troq shaharliklar so‘zidan biror narsa aralashmagan 
«toza» arabga murojaat qilishga kelishishdi. Rashid Kisoiyni juda yaxshi ko‘rar va unga 
inoyat ko‘rsatardi. Chunki uni xalifalik mansabiga o‘tirmasidan oldin ham bilardi. 
Shundan so‘ng «toza» bir arabni chaqirib, jumlaning qanday aytilishini so‘rashdi. U 
jumlani Sebvayhnikidek gapirdi. Rashid unga: «Biz jumlani Kisoiynikidek gapirishingni 
xohlaymiz», dedi. U esa: «Tilim bunday gapirishga o‘rganmagan», deya javob qildi va 
nihoyat u ham: «Kim to‘g‘ri gapirgandi?», deb so‘ralsa: «Albatta, Kisoiy-da» deya javob 
qilishga rozi bo‘ldi. Bu kelishuv katta bir yig‘in ichida sodir bo‘ldi. Sebvayh Kisoiyga 

---

Islom hazorasi. Ahmad Muhammad