Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

XURRAMYILAR, xurramiya (fors. xurramdin - "xush, xurram e’tiqodga ega") - 
sunniylikka qarshi bo‘lgan moniylik-mazdakiylikka xos oqimlarning umumlashma nomi. 
8-10-a.larda Eronda X. shiori ostida g‘alayonlar bo‘lgan. Zardushtiylik muhitida - 
bid’atchi sekta bo‘lib, nomi zardushtiylarning o‘zlarini atashlari - bexdin - "yaxshi e’tiqod 
egasi"ga aynan mos keladi. 
Nizomulmulkning ta’rifiga ko‘ra, X. islom dushmani, ular nafaqat shariatni, balki 
umuminsoniy axloqiy normalarni ham inkor etganlar, ular barcha man etilgan narsalar 
joiz deb, jumladan, boshqalarning mol-mulki va hatto ayollariga egalik qilishni ham joiz 
deb hisoblashgan. Ular Abu Muslim, Mahdiy, Abu Muslimning qizi Fotimaning o‘g‘li 
Feruzga ibodat qilib, butun faoliyatlarini islomni buzishga qaratganlar. Ular 
zardushtiylarning goyaviy merosxo‘ri bo‘lganlar. X. mafkurasining asosini dualizm - 
yorug‘lik bilan zulmat o‘rtasidagi kurash tashkil qilgan. Ular kishilarning umumiy tengligi, 
soliq va majburiyatlarni bekor qilish, moddiy boyliklarni teng taqsimlashni yoqlab 
chiqishgan. Nazariy jihatdan X. yovuzlikka qarshi qurolli kurashni inkor etadilar, amalda 
esa, 8-10-a.da xalifalikdagi barcha qurolli xalq harakatlarini qo‘llab-quvvatlashgan. 10-
a.da xalifa qo‘shinlari X. qal’alarini tor-mor keltirgach, X.ning aksariyati shialikka o‘tgan. 
15-a.dan keyin X. atamasi manbalarda uchramaydi. 
 
 
XUTBA (arab. - targabot, nutq) - juma namozi oldidan va hayit namozidan keyin xatib 
(masjid imomi)ning va’zxonligi, diniy pand-nasihat. O’rta asrlarda X.ning muhim siyosiy 
ahamiyati bo‘lgan. Namozxonlar mamlakat hukmdori ismini aytib, uning haqqiga duo 
qilishlari lozim edi. 9-a. 2-yarmidan ayrim xukmdorlar X.da o‘z ismlarini xalifa ismidan 
keyin qo‘shib aytilishi uchun harakat qilishgan. X.da hukmdor ismining yodga olinishi 
hukmdorning mustaqil ekanliganing asosiy tashqi belgilaridan biri hisoblangan. Hozir 

---

Islom Ensiklopediyasi 
 
 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
318
musulmon mamlakatlarining ko‘pida X.ning mazmunida dunyoviy hokimiyat va siyosat 
masalalarini muhokama qilish o‘rin olmoqda.  
 
 
XUFTON (forscha - uxlash) - 5 vaqt o‘qiladigan namozning biri. Uning vaqti shom 
namozi vaqtining tugashi bilan kiradi. Ya’ni, taqriban kun botgandan bir yarim soat keyin 
kirib, bomdod vaqtigacha davom etadi. X. namozi uchun eng barakotli, kulay vaqt 
tunning uchdan birinchi qismi hisoblanadi. X. namozi 4 rakaat farz, 2 rakaat sunnat, 3 
rakaatli vitr, vojib namozlarvdan iborat.