Кириш
Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг 4-моддасида «Ўзбекистон
Республикасида оила, оналик, оталик ва болалик давлат ҳимоясидадир» деб
кўрсатилиши оталикни белгилаш масалаларига янада масъулият билан
қарашни талаб этади. Бу норма бевосита оналик билан бир қаторда оталик
ҳам давлат томонидан муҳофаза қилинишига имконият яратади. Давлат
томонидан оналик, оталик ва болалаикнинг муҳофаза қилиниши ва уларнинг
манфаатларини ҳар тарафлама ҳимоя қилиш-оила ҳуқуқининг муҳим
принципларидан бири ҳисобланади.
Давлатимиз олдида турган вазифалардан бири соғлом
оилани
шакллантириш ва муҳофаза қилишдан иборат экан, бу борада нафақат бўлган
шахслардан туғилган болаларнинг, балки ўзаро никоҳда шахслардан туғилган
болаларнинг ҳам ҳуқуқий ҳимоясини таъминлаш, бундай тоифадаги ишларни
суда кўриб ҳал қилишда адолатли суд қарорлари чиқаришга эришиш давр
талабидир.
«Бола ҳуқуқлари тўғрисида»ги Конвенциянинг 7-моддасида таъкидлаб
ўтилганидек, «Бола туғилган заҳоти рўйхатга олинади ва туғиладиган
дақиқасидан бошлаб исм билан аталиш ва фуқароликка эга бўлиш,
шунингдек,
иложи
борича,
ўз
ота-онасини
билиш
ва
уларнинг
ғамхўрликларидан
баҳраманд
бўлиш
ҳуқуқларини
олишга
ҳақли
ҳисобланади» . Оила қонунчилигида мавжуд бўлган оталикни белгилаш
институти ўзаро никоҳда бўлмаган шахслардан туғилган
болаларнинг насл-
насабини белгилаш, уларнинг хукук ва манфаатларини химоя килишга
каратилган максадни кузлайди.
Утган йиллар мабайнида мамлакатимизда ҳуқуқий давлатни
шакллантиришнинг мухим таркибий кисми
булган суд-хукук тизими
курилишининг мутлақо янги Концепцияси амалда жорий этилди.
Судларнинг жиноий, фукаролик ва хужалик ишлари буйича ихтисослашуви
амалга оширилди
5
. Фукароларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш
ва бу борадаги низоларни конуний ва адолатли хал этишда суд алохида
урин эгаллайди. Чунки Суд хокимиятнинг учинчи тармогидир. Давлатнинг
обруси, жамиятяинг обруси суд органлари ва
судьяларнинг конун
меъерларига канчалик риоя килишига, улар кабул килган карорларнинг
адолат меъерларига нечогли мос келишига бевосита богликдир.
6
Кейинги
вактларда суд амалиетида фукаролик ишларини куриб хал килишнинг
процессуал усулларидан самарали фойдаланиш ижобий натижа бермокда.
Айникса, бу оилавий муносабатлардан келиб
чикадиган низоларни хал
килишда яккол куринади. Статистик маълумотларга кура, республика буйича
судларда 2004 йилда курилган оилавий низолар умумий курилган ишларнинг
5
Каримов И.А. Бизнинг бош ма3садимиз-жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни
модернизация ва исло8 этишдир. //Хал3 с7зи.-w00t.-wo янв.
6
Каримов И.А. Бунедкорлик й7лидан.Т.r.-Т.` ?збекистон, qooy.-Б.qit.
10 фоизини ташкил килиб, шундан оталикни
белгилаш тугрисидаги ишлар
жами ишларнинг 2,46 фоизини беради
7
.
Ушбу тадкикот иши хар бир боланинг насл-насабини тугри белгилаш,
унинг конуний хукук ва манфаатларини хар томонлама химоя килишга
эришиш ва бу йуналишдаги муаммоларни урганиш,
уни илмий, назарий ва
амалий тадкик килишга каратилган булиб, куйидаги омиллар яъни:
-ушбу масаланинг моддий-ҳуқуқий асосларини илмий тахлил этиш;
-процессуал конунчилик нормаларини суд-хукук ислохотлари билан
узвий боглик равишда урганиш;
-илмий-техника
тараққиети
ютукларини,
инсоний
кадриягларни
моддий-ҳуқуқий ва процессуал-ҳуқуқий нормаларда тулаконли уз ифодасини
топиш имкониятларини илмий урганиш заруратининг мавжудлиги билан
белгиланади.
Мазкур муаммоларни
илмий урганиш оила хукуки, фукаролик
процессуал хукуки ва айникса, суд-хукук ислохотларининг назарий
асосларини бойитади.
7
?збекистон Республикаси Олий суди умумлаштириш ва суд статистикаси б7лимининг w00r йил 8исобот
материалларидан.