Microsoft Word Foydali qazilma end doc

 
 
 
 
II bob. ENDOGEN KONLAR 
 
6-§. Kon hosil qiluvchi endogen jarayonlar 
 
Endogen konlar yer bag‘rida bo‘lib o‘tadigan murakkab jarayon-
lar mahsuli bo‘lib, ular «magma» deb ataluvchi, yerning chuqur qism-
laridan ko‘tarilib chiqadigan o‘tli, suyuq xamirsimon moddaning shakl-
lanishi bilan bog‘lanadi. Magma o‘z holatiga ko‘ra ko‘proq qotishma 
bo‘lib unda tog‘ jinslari hosil qiluvchi aluminiy, temir, kalsiy, magniy, 
kaliy, kremniy, kislorod, vodorod elementlaridan tashqari doimo har xil 
gaz va o‘ta qizigan bug‘lar: (N, ON, HF, H
2
S, HCl, CO, CO
2
, B, S, F) 
ham mavjud bo‘ladi. Magma yer qobig‘ining ustki qismlariga ko‘tarilib 
kelayotgan paytda katta bosim ostida asta-sekin soviydi va yangi tog‘ 
jinslarining turli shaklli massivlarini tashkil qiladi. Ba’zan esa qo-
tayotgan magmaning atrofidagi jinslarga ta’siri kuchli bo‘ladi, ya’ni 
ular magmaning issiq harorati tufayli erib ketib, magma tarkibining 
sezilarli darajada o‘zgarishi (assimilyatsiya)ga olib keladi. 
Intruziv jinslardan granit, granodioritning shakllanishi jarayo-
nida magma tarkibida uchuvchan birikmalarga boy bo‘lgan qoldiq 
eritma-qotishmalar paydo bo‘lib, ular yerning chuqur joylarida peg-
matit konlari hosil qiladi. 
Magma qotayotgan vaqtda yoki undan tog‘ jinslari hosil bo‘lga-
nidan so‘ng magma manbasidan gaz holidagi va qaynoq eritmalar 
ajraladi. Ushbu eritmalar qo‘shni jinslar orasidan o‘tayotganda, ba’zan 
ularga ta’siri natijasida yangi birikmalar hosil bo‘lib tabiatda keng 
tarqalgan va muhim amaliy ahamiyatga ega bo‘lgan yangi konlar 
vujudga keladi. Masalan, yer bag‘ridan ko‘tarilib qotayotgan magma 
o‘z atrofidagi tog‘ jinslariga kimyoviy va fizikaviy ta’sir etadi. So‘ng-
ra bu jarayonga o‘zidan ajralib chiqayotgan yuqorida bayon etilgan 
eritmalar kelib qo‘shiladi. Natijada, ko‘pincha magmatik jinslardan 
granit, granodioritlar bilan ohaktosh, dolomit kabi karbonat jinslarning 
tutashgan yerlarida skarn konlarining ma’danlari hosil bo‘ladi. 
Agar gazsimon va suv holatidagi eritmalar nordon va o‘rta jins-
larning orasiga tarqalib, yuqori haroratda ularning tarkibidagi mineral-
larni o‘zgartirib yuborsa, greyzen deb ataluvchi konlar hosil bo‘ladi. 

---

 
21
Endogen konlarning oxirgi bo‘g‘ini gidrotermal  konlar bo‘lib, 
ular tabiatda juda keng tarqalishlari bilan tavsiflanadi. Bu konlar 
magma faoliyatining so‘nggi bosqichida ajraladigan ma’danli ele-
mentlarga serob bo‘lgan issiq suvli eritmalarning yuqoriga ko‘tarilib, 
kichik va o‘rta chuqurliklarda turli-tuman jinslar orasida yangi mine-
rallar hosil qilishidan paydo bo‘ladi.