Microsoft Word Foydali qazilma end doc

Takrorlash uchun savol va topshiriqlar 
 
1. Uranning geokimyosi va mineralogiyasi. 
2. Uranning ahamiyati. 
3. Uranning O‘zbekistondagi konlari. 
 
25-§. Kamyob metallar 
 
«Kamyob» so‘zi shartli ravishda ishlatiladi. Chunki bu guruhga 
kiruvchi elementlar soni ko‘paygan va ularni qo‘llash sohasi minglab 
topiladi.  
Kamyob elementlarga birinchi navbatda sirkoniy, gafniy, niobiy 
va tantal kiradi. 
SIRKONIY. Yuqori sifatli po‘lat qotishmalari, zirx qoplama, 
o‘tkir keskichlar, o‘tga chidamli qotishmalar, raketa dvigatellari uchun 
ishlatiladi. Sirkoniy oksidining erish harorati 3000°С. 
GAFNIY. Reaktorlarda, qiyin eriydigan qotishmalar olishda 
ishlatiladi. 
NIOBIY. Zanglamaydigan po‘lat va qattiqligi bo‘yicha olmosga 
yaqin turuvchi material. Rangli va kamyob metallar qotishmasini 
olishda ishlatiladi. 
TANTAL. Xossalari bo‘yicha niobiyga yaqin. U radioelektro-
nika, kibernetika, raketa texnikasi kabi sohalarda ishlatiladi. Uning 
gafniy bilan qotishmasi qattiq jismlarning eng yuqori erish harorati –
4000 °С ni tashkil etadi. 
Sirkoniyning klarki 0,025%. Gafniy tabiatda faqat sirkoniy bilan 
2-2% miqdorda uchraydi. Niobiyning klarki 2,4·10
-3
%, tantalniki 
2,1·10
-4
%. Sirkoniy asosan sirkon (ZrSiO
4
) va baddeleit (ZrO
2
) 
minerallaridan olinadi. 
Kamyob metallarning dunyo bo‘yicha tabiiy zaxirasi 2005 yil 
ma’lumoti bo‘yicha: 

---

 
80
1. Sirkoniy – 38 mln t ni tashkil etadi; shundan 14 mln t (36,8 
foiz) JARga to‘g‘ri keladi. Bir yilda dunyo bo‘yicha 870 ming t sir-
koniy qazib olinadi, shundan 450 ming t Avstraliya hissasiga to‘g‘ri 
keladi; 
2. Gafniy – 610 ming t, shundan 280 ming t (46 %) JARga to‘g‘-
ri keladi; 
3. Niobiy – 4,4 mln t, shundan 4,3 mln t (97,7 %) Braziliyaga 
to‘g‘ri keladi. Bir yilda 33,9 t niobiy qazib olinadi. Shundan 29900 t 
Braziliyada qazib olinadi; 
4. Tantal – bir yilda dunyo bo‘yicha 1910 t hajmda qizib olinadi, 
shundan 1200 t tantal Avstraliya hissasiga to‘g‘ri keladi. 
Niobiy va tantal kolumbit-tantalit qatoriga kiruvchi minerallardan 
olinadi. Piroxlor minerali tarkibida niobiy – 40 %, tantal – 60 % bor. 
Sirkon va kolumbit ko‘proq ishqorli magmatik tog‘ jinslarida 
sochma holda uchraydi. Bu elementlar pegmatit, sochma va nurash 
konlarida uchraydi.