Microsoft Word экология мар матн лотин rtf

2. Biologik resurslarning geografik joylanish xususiyatlari. 
Biologik resurslarning geografik joylashishi geografik iqlimiy-
mintaqaviylik qonuniyatiga bo‘ysunadi. Shu bilan birga biologik 
resurslarning joylashish xususiyatlari balandlik (tog‘lar) va rel’ef 
tuzilishiga ham bog‘liq bo‘ladi. O‘zbekiston hududidagi balandlik 
mintaqalarining vujudga kelishi va uning sabablari, u bilan bog‘liq 
qonuniyatlar O‘zbekiston Fanlar akademiyasining akademigi K.Z. 
Zokirov tomonidan ishlab chiqildi. K.Z. Zokirov tavsiya etgan to‘rtta:
cho‘l, adir, tog‘ va yaylov mintaqalarining har biri o‘ziga xos iqlim, 
tuproq qoplami, o‘simlik va hayvoniy resurslarga ega. 
Cho‘l mintaqasi okean sathidan 400-500 m balandlikgacha bo‘lgan 
joylarni ichiga oladi va O‘zbekiston maydonining 70% ini ishg‘ol qiladi. 
Cho‘ldagi o‘simliklar jazirama issiq va quruq iqlim sharoitiga 
moslashgan. Ularning ildizlari juda uzun, barglari mayda yoki butunlay 
bo‘lmaydi. Shuning uchun tanasidagi nam kam bo‘g‘lanadi. Ba’zi bir 
o‘simliklar qisqa, sernam va salqin muddatda o‘z hayotni tugallashga 
ulguradi. Cho‘llarimizda 498 tur o‘simlik o‘sadi, shundan 171 turi 
endemik tur hisoblanadi. Bu mintaqada butalardan qora saksovul, oq 
saksovul, cherkezlar, qandimlar, qizilcha, yulg‘un, yarim butalardan, 
teresken quyrovoq, shuvoq, ko‘p yillik o‘tlardan iloq, qorabosh, 
qo‘ng‘irbosh, isiriq, efemerlardan arpaxon, chetirlar, qizg‘aldoq, 
yaltirbosh, kattabosh, no‘xatak qashqar beda, kabi ko‘plab o‘simliklar 
o‘sadi. 
Cho‘l mintaqasining hayvonlari xilma-xil bo‘lib, ular ham 
cho‘lning jazirama issiq va qaqraton qishida yashashga moslashgan. 
Cho‘lda sudralib yuruvchi kaltakesaklar agama, ilonbosh, gekkonlar va 
echkiemarlar yashaydi. Shuningdek bu mintaqada ilonlarning turlari 
ham juda ko‘p. Qo‘shoyoq yumoronqoziq, qumsichqon kabi 
kemiruvchilar cho‘lda keng tarqalgan. Yirtqichlardan chiyabo‘ri, barlan 
mushugi va to‘lkilar uchraydi. Cho‘lda qushlarning turi kamroq; 
to‘rg‘ay, chumchuq, boyqush, kaklik, tuvaloq, cho‘l burguti, miqqiy, 
qirg‘iy shular jo‘mlasidandir. Hayvonlardan asosan jayron va sayg‘oq 
cho‘l iqlimiga moslashgan. 
Respublikamizning Sirdaryo, Amudaryo, Zarafshon, Chirchiq, 
Ohangaron kabi daryolari sohillarida to‘qaylar uchraydi. To‘qaylarda 

---

66 
o‘tlar, bo‘talar va daraxtlar o‘sadi. O‘t o‘simliklardan – qizilmiya, 
qo‘g‘a, kendir, chirmoviqlar, butalardan-chakanda, yulg‘un, ching‘il, 
daraxtlardan – tol, jiyda, sada, tuyumg‘illar uchraydi. 
Hayvonlardan – chiyabo‘ri, bo‘ri, tulki, qoraquloq, to‘g‘ay 
mushugi, to‘ng‘izlar, Xongul (buxora bug‘usi) yashaydi. To‘qaylarda 
qushlar ko‘p: qirg‘ovullar, qarqara, birqozon, g‘oz, o‘rdak, hakka, 
kaptarlar, chumchuq, miqqiy yashaydi. Shuningdek to‘qaylarda 
hashoratlar ham ko‘p.