Microsoft Word ece. Cep. 156. Uzbek doc

Атроф-муҳитга оид қонун ҳужжатлари бажарилишини таъминлаш воситалари 
 
Ўзбекистон қонун ҳужжатларида атроф-муҳит соҳасидаги номувофиқликка жавобан кўриладиган 
қуйидагича уч тур чоралар белгиланади: 

---

43 
• 
Маъмурий чоралар, булар маслаҳат ва огоҳлантириш каби “мулойим” чоралардан тортиб 
жарима ёки корхонани ёпиш каби “қаттиқроқ” чоралар каби ёндашувлардан иборат бўлиши 
мумкин; 
• 
Одатда фақат оғир ҳуқуқбузарликлар билан чекланган ёки маъмурий чоралар самара бермаганда 
қўлланиладиган жиноий жазо чоралари; 
• 
Фуқаролик жавобгарлик чоралар, бунда етказилган зарарни қоплаш назарда тутилади ва бу чора 
суд томонидан татбиқ этилади. 
Ишларни маъмурий тартибда кўриб чиқиш сафр қилинадиган вақт маъносида энг самарали ҳисобланади 
ва иккала тараф, давлат органлари ва тартибга солинаётган жамоа учун ҳаммасдан арзон тушади. 
Атроф-муҳитга тегишли маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги қарорлар устидан амалда кам ҳолларда 
шикоят қилинади. Атроф-муҳитга тегишли маъмурий ҳуқуқбузарлик борасида атроф-муҳит ҳуқуқ-
тартибот органларининг ихтиёрида қўйидаги ижрони таъминлаш воситалари бор: маъмурий жарима; 
корхона фаолиятини тўхтатиб қўйиш; маъмурий ҳуқуқбузарликнинг тўғридан-тўғри воситаси ёки 
объекти бўлиб хизмат қилган нарсани мусодара қилиш ва муайян даврга ов қилиш ҳуқуқидан маҳрум 
этиш. Маъмурий жарима энг кўп қўлланиладиган ижрони таъминлаш маъмурий восита ҳисобланади, 
унинг миқдори атроф-муҳит соҳасидаги ҳуқуқбузарликлар учун бир ойлик иш ҳақидан 10 ойлик иш 
ҳақигача бўлиши мумкин. Тилга олинган маъмурий ҳуқуқбузарлик учун белгиланадиган жарима 
миқдорлари Маъмурий жавобгарлик тўғрисидани кодексда белгиланган бўлиб, номувофиқликни давом 
эттиришдан ушлаб қоладиган чора, деб қаралмайди. Ўзбекистондаги биринчи АҲШдан бери атроф-
муҳитга тегишли қонунларга риоя қилмаслик учун маъмурий жазо чоралари тизимида икки муҳим 
ўзгариш рўй берди. Биринчи, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 88-моддасига тупроқ 
деградацияси ва атроф ҳавонинг зарарли моддалар билан ифлосланишига олиб келувчи анғизларга ўт 
қўйиш, хазон, дарахт шохлари ва ўсимликларнинг бошқа қолдиқларини ёқиш учун маъмурий 
жавобгарлик жорий қилинган янги қисм киритилди. Иккинчи, корхона фаолиятини тўхтатиб қўйиш 
кўриб чиқилаётган даврда, хусусан 2006 йилда, чекланди. 
Атроф-муҳитга тегишли жиноий ҳуқуқбузарлик учун қатор жазо чоралари мавжуд, хусусан, жарима, 
муайян ҳуқуқларни тортиб олиш, ахлоқ тузатиш меҳнати, ҳибсга олиш ва озодликдан маҳрум қилиш. 
Бироқ, жиноий жазо чоралари атроф-муҳитга тегишли ҳуқуқбузарликларни жазолаш учун кам 
қўлланилади. 2001 йилда Жиноят кодексидаги атроф-муҳитга теришли ҳуқуқбузарликларга доир 
моддаларнинг ярми жиноий жавобгарликни гуманизация қилиш руҳида жиноий қайта кўриб чиқилди, 
хусусан, санкциялар муддати қисқартирилди, тегишли ҳуқуқбузарликлар учун қўлланиладиган жазо 
чоралари сони оширишди. Ҳозирги пайтда жарима энг кўп қўлланиладиган жиноий жазо чорасидир. 
Қонунга риоя қилишини таъминлашнинг фуқаролик чоралари атроф-муҳит соҳасидаги маъмурий ва 
жиноий ҳуқуқбузарликлар учун қўлланади. Ишларнинг фақат кичик қисми атроф-муҳитга тегишли 
қонунларни бузганлик туфайли етказилган зарарни қоплаш мақсадида судларга узатилади. Масалан, 
2007 йилда 92 судда кўрилган ишлар бўйича сувга чиқинди оқизиш лимитлари бузилганлик учун 
зарарни қоплаш тариқасида фақат 11,57 миллион сум йиғиб олинди. Аксарият ҳолларда атроф-муҳит 
инспекциялари аниқлаган атроф-муҳитга етказилган зарарни корхоналар ўз ихтиёри билан тўлайди.