Microsoft Word ece. Cep. 156. Uzbek doc

7-боб 
 
ЕР БОШҚАРУВИ ВА МУҲОФАЗАСИ 
 
7.1
Кириш 
Ўзбекистон ҳудудини кўп қисми Марказий Осиени энг йирик икки дарёси - Амударё ва Сирдарё - 
оралиғида жойлашган. Мамлакат иқлими кескин континентал бўлиб унда тўрт фасл мавжуд ва шу билан 
бирга ҳароратнинг кунлик ва кенг мавсумий узгарувчанлиги кузатилади. 
Чўл ҳудудида йиллик ёғин миқдори 100-250 мм иборат бўлиб унда қишлоқ хўжалиги ва қоракўлчилиги 
ривожланган. Адирларда ёғин миқдори жуда паст. Ўрта тоғ тизими серёмғир ҳудуд бўлиб, у ерда йилига 
ўрта миқдорда 400 мм зиёдроқ ёғингарчилик кузатилади. Мавсумий ғаллачилик билан биргаликда бу 
ҳудудда мева етиштириш имконияти ҳам бор. Юқори тоғ тизими ўтлоқ дашт ўсимликлари билан 
характерланади. Доимий ўтлоқлар ва яйловлар ер ҳудудини кўп қисмини ташкил этади (7.1 расм).
Расм 7.1: 2002 йилда ердан фойдаланиш 
Шудгор ерлар
11%
Доимий экин 
остидаги ерлар
1%
Доимий ўтлоқ 
ва яйловлар 
55%
Ўрмон ва 
бутазорлар
5%
Бошқа
28%
 
Манба: Жаҳон Банки http://siteresources.worldbank.org/INTEEI/Data/20859184/Uzbekistan.pdf
(2009 йил август).
 
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш, гарчи ер ва сувга боғлиқ бўлсада, бу муҳим 
ресурсларнинг ҳолатига кескин таъсир этган ва таъсирини ўтказиб келмоқда. Қишлоқ хўжалиги 
Ўзбекистон иқтисодининг энг муҳим секторларидан саналади, ва 2007 йилда ялпи ички маҳсулотнинг 
(ЯИМ) 30,7% ташкил қилди. Озиқ-овқат хавфсизлиги нуқтаи назаридан Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги 
жами озиқ-овқат истеъмолини 80% қоплайди. 
Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги энг муҳим сектор ҳисобланади. Ўзбекистон аҳолиси 1960 йилда 8,4 
млн., 2007 йилда 26,7 млн. гача тез суръатларда ўсди (ҳозирда аҳоли ўсиш сурати 1,732% ташкил этади). 
2007 йилда жами аҳолининг 64,1% қишлоқ шароитда истиқомат қилар эди. Қишлоқ аҳолисининг 63% 
қишлоқ хўжалигида ишлаб, кун кечиради. 88% аҳоли саҳроланиш хавфи остида яшади ва бу 
кўрсатгичлар иқлим ўзгариши натижасида янада ўсиш эҳтимоли юқори. 32.4% аҳоли 14 ёшдан кичик 
эканлигини инобатга олган ҳолда қишлоқ шароитида кескин ойлик маошларини камайиши натижасида 
шаҳарларга кўчиш суръатлари ўсиши мумкин. Шу билан биргаликда, ижтимоий низо ва қишлоқлардан 
кўчиб келишни олдини олиш мақсадида Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги секторини барқарор 
ривожланишига урғу бериш даркор.

---

120 
Ўзбекистоннинг ялпи суғориш тизими 1960 йиллар ва ундан кейин барпо қилинди. Пахта энг муҳим 
товар маҳсулоти ҳисобланиб Ўзбекистон ҳозирга қадар пахта экспорти бўйича дунёда АҚШдан сўнг 
иккинчи ўринда туради. Айтиб ўтиш жоизки суғориладиган ерларда буғдой ва бошқа озиқ-овқат 
экинларига бўлган ички талабни қондириш мақсадида пахта етиштирилувчи ерларни тенг иккига бўлиш 
натижасида муҳим ислоҳотлар амалга оширилди. Қўшни давлатлар билан сув бўлишиш ва иқлим 
ўзгарувчанлиги бошқарувига кучайиб бораётган эҳтиёж суғориладиган ерларни умумий бошқаруви 
янги таҳдидларга юз қаратиб турибди. Мавсумий
қишлоқ хўжалик ерларни бошқарув кўрсаткичлари, 
яйловлар ва чорвачилик ҳолати нохуш тенденцияларни кўрсатади. Яйловларнинг меъёридан ортиқ 
ишлатилиши сабабли чорвачилик тарқалган кўп ерларда муаммога айланган ва бунинг натижасида 
хизмат қилиш имконияти ахолиси кўп жойлар яқинида ва узоқдаги маълум даражада ишлатиладиган 
ерларда чегарадан чиқиб кетган. Яйловлар самарадорлиги 20-25% камайиши Ўзбекистоннинг кўп 
вилоятларида қайд қилинган ва тахминан 10 млн. га яйловлар кескин яхшиланишини талаб этади. 
Ер ислоҳотлари изчил олиб борилаётган бир пайтда ер бошқарувини яхшилашда ва барқарорлигини 
таъминлашда таҳдид ва имкониятлар яратади.