Microsoft Word ece. Cep. 156. Uzbek doc

Харита 3.1: Мониторинг 
Манба: Ўзбекистоннинг 2008 йил экологик шарҳи, индикаторларга асосланган. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти 
Тараққиёт Дастури, 2008. 
Изоҳ: Харитада кўрсатилган чегара ва номлар уларни Бирлашган Миллатлар Ташкилоти қўллаб-қувватлаши ёки 
қабул қилганлигини билдирмайди. 
Мониторинг протоколлари собиқ Совет Социалистик Республикалар Иттифоқи (СССР)да 1980 йилларда 
қабул қилинган мониторинг йўриқномаларга асосланган ва ўшандан бери бирон марта кўриб 
чиқилмаган ва қайта кўриб чиқилмаган. Намуналар аксарият станцияларда қўлда қисқартирилган дастур 
асосида, ҳозирги мониторинг низомларида талаб қилинган кунига 4 мартага қарши ўлароқ кунига уч 
марта олинади. Ўлчов олиб бориш частотаси ва автоматлашган мониторлар йўқлиги туфайли 
ифлословчилар томонидан қисқа вақтли тасодифий ёки атайин эмиссияси аниқланмай қолади. 
Ҳозирда Ўзгидромет ишлатаётган мониторинг жиҳозлари 15-30 йиллик жиҳозлар. Ҳаво намуналарини 
олиш жиҳозларга бўлган талаб фақат 40 фоиз қопланган. Таҳлил реактивлари, солиштириш намуналари 
ва бошқа реактивлар етишмовчилиги туфайли углерод бисульфиди ва водород хлоридини ўлчаш 1990 
йиллар бошида тўхтатилди ва янгиланмади.
Баъзи сабабларга кўра, қатор параметрлар аксарият 
шаҳарларда онда-сонда ўлчанади ёки ўлчовлар, айниқса ер сатҳига яқин озон маълумотлари ишончли 
эмас. Намуналар фақат фотометрия усуллари билан текширилади. Замонавий атом абсорбция 
спектроскопияси, газ суюқлик хроматография ёки полярография қаби физик ва кимёвий усуллар 
Ўзбекистонда қўлланилмайди.
Ўзгидромет мунтазам қайд этиб келаётган Ангрен, Фарғона, Навоий ва Нукус шаҳарларида ҳаво юқори 
даражада ифлосланганлиги туфайли инсон саломатлиги ва атроф-муҳит учун туғдирилган хавф юқорида 

---

49 
тилга олинган етишмовчилик ва камчиликлар сабабли етарли баҳоланмаётган бўлиши мумкин. 
Ўзгидромет ўз мониторинги маълумотлари асосида ҳар йили ҳисоблайдиган интеграллашган ҳаво 
ифлосланиши индекси мунтазам равишда мониторинг дастури билан қамраб олинган шаҳарлар орасида 
мазкур тўрт шаҳарда 2001–2007 йиллар мобайнида қиймат энг катта эканлигини кўрсатиб турибди 
(Жадвал 3.2). Интеграллашган ҳаво ифлосланиши индекси кўриб чиқилаётган шаҳарлар ҳудуди учун 
хос беш ифлословчининг рухсат этилган концентрацияси (РЭК) қийматидан қачон ошиб келитганликни 
кўрсатади. Одатда булар МЗЖ (TSP), SO
2
, NO
x
, CO ва формальдегид. Ҳар бир беш ифлословчи учун 
йиллик ўртача қиймат индексни ҳисоблашда ишлатилади.