Microsoft Word doc

Ekoturistik xavfsizlikda nimalar inobatga olinadi ?

Ekoturistik xavafsizlikni ta’minlash muammolarini sanab

uting.

8. 
   Turizmda ekoturizmning tutgan urni
   

Xozirda turizm jadal ommalashib nafakat son, balki sifat jixatidan xam uzgarib bormokda. XX asrning urtalariga kelib tabiiy turizm va uning turli kurinishlari rivojlangan bulsa, 70-yillarning boshlarida undan ekoturizm ajralib chikishni boshladi. Ekoturizm uzining mazmun - moxiyatiga kura insonlarning nafakat ona tabiat kuynida dam olish, xordik chikarish yoki muayyan soFlomlashtirish bilan shuFullanish, shu bilan birga atrof - muxitni muxofaza kilishga karatilgan ishlarni bajarishga undaydi. Ma’lumotlarga kura umumiy turizm ichida ekoturizm 7% dan 60% gacha bulgan turistlarni kamrab oladi. Bunday kursatkichlarga sabab bir tomondan mualliflarning yetarli ma’lumotga ega bulmasligi yoki ekoturizm bilan boshka turizmni aralashtirib yuborishlari bulsa, ikkinchi tomondan xar bir davlatning ekoturistik imkoniyatlari turlicha ekanligidan kelib chikadi. Xrzirda turistik industriyasi ichida ekoturizmning mavkei oshib bormokda. Masalan, dunyo buyicha XX asrning 90-yillari oxirida ekoturistlar soni 10% dan 30% gacha kutarilgan. Germaniyada ekoturlarga oid sotilgan turistik paketlar soni 1% gacha, AKЩda 3% gacha, Finlyandiya va Shvesiyada 2% atrofida, Fransiyada 4%dan kup bulgan. Agar ekoturizmning boshka turistik turlar bilan kushib olib borilayotganini inobatga olsak, unda sotilgan paketlar soni 15-20% gacha kutariladi.
Butunjaxon turistik tashkilotining ma’lumotlariga kura, kupgina Osiyo, Afrika, Lotin Amerika mamlakatlarida ekoturizm aloxida bir turizm turi sifatida karalmaydi. Bularda ekoturistik marketing va menejment ishlari xanuzgacha amalga oshirilmagan.
Ekoturizm eng rivojlangan mamlakatlar, AKЩ va Kanadada keng mikyosda amalga oshiriladi.
Uzbekistonning boy tabiatini, insonlarning uz yashab turgan joylariga bulgan xurmat-extiromini xamda tabiat milliy kadriyatlarning bir bulagi sifatida e’tirof etilishi xisobga olingan xolda 1995 yilda Prezidentning "Respublikamizda Buyuk ipak yulini kayta tiklash va respublikada xalkaro turizmni rivojlantirishda Uzbekiston Respublikasi ishtirokini jonlantirish tuFrisida"gi farmoyishi kabul kilindi. 1999 yil esa turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bulgan Dasturi tasdiklandi, 2001 yilda Vazirlar Maxkamasining "Chimyon-Chorvok kurort zonasida tabiiy boyliklarni saklash, soFlomlashtirish va dam olish tizimini rivojlantirishning kushimcha chora-tadbirlar tuFrisida"gi maxsus karori ekoturizmning rivojlantirishga asos soldi.
Uzbekistonda ekoturizmni rivojlantirishning asosiy omillaridan biri uning ekzotik tabiatidir. Respublikada uta kuruk landshaftlardan tortib doimiy korliklar va muzliklar bilan band bulgan Tyan-Shyan, Pomir-Oloy toF tizmalari, ekologik inkirozga misol bula oladigan Orol dengizi va uning atrofi, uzok utmish, tabiiy tarixga ega bulgan Janadaryo kuruk voxasi, biologik xilma-xillikka ega bulgan X,isor, Ugom, Chotkol toF tizmalari mavjud.
YuNESKOning Butunjaxon meroslar ruyxatiga 754 ta obyekt kiritilgan bulib, ularning4 tasi Uzbekistonda joylashgan. (Ichankal’a- Xiva, Buxoroning tarixiy markazi, Shaxrisabzning tarixiy markazi, Samarkand-Madaniyatlar chorraxasi). Ushbu noyob tarixiy turistik obyektlarda ekoturistik marshrutlarni birga kutttib olib borish uta muxim axamiyat kasb etadi. Xuddi shunday ekoturistik imkoniyatlar nafakat tarixiy, balki folklor, madaniy va diniy markazlar orkali xam rivojlanishi mumkin. Bu urinda Boysun toFli xududi, Termiz atrofidagi buddizm va zardushtiylik dinining markazlari orkali ekoturizmni rivojlantirish mumkin.
Ekologik turizm adabiyotlarda “yashil”, “xlorofill”, “landshaft", "tabiiy turizm” iboralari ostida xam tilga olinadi. Ekologik turizm bu - shaxslarning doimiy yashash joyidan soFlomlashtirish, ma’rifiy yoki boshka maksadlarda “Tabiatni muxofaza kilish tuFrisida”gi va boshka ekologik konunchilik xujjatlari bilan kuriklanadigan obyektlarda xak tulanadigan faoliyat bilan shuFullanmagan xolda uzoFi bilan bir yil muddatga sayoxat kilishdir. Ekologik turizm tabiiy atrof - muxit bilan tanishish va xordik chikarishning eng kulay shakllaridan biri sifatida tan olingan munosabatlar majmui xisoblanadi. Shu bilan bir katorda ekotizimlarga va tabiiy atrof-muxitga ta’sir kursatmaydi. Bir vaktning uzida esa mamlakatimiz iktisodiyoti, xalkimiz farovonligini kutarishda sezilarli xissa kusha oladigan soxa xamdir.
Ekoturizm nisbatan yakin davrda “yashillar” xarakati tulkinida vujudga keldi va mamlakatning barkaror rivojlanish konsepsiyasi asosida Farbda keng avj oldi. Ekoturizm tabiatda kiska muddatli dam olish(uik- end)dan, to tabiiy mavzularda ilmiy tadkikot utkazish maksadidagi turistlar okimigacha kamrab oladi. Keyingi yillarda ekoturistlar kuplab yukori malaka talab etilmaydigan dala ishlariga jalb etilmokdalar. Ular mexnat ta’tillarini ekzotik mashFulotlar; kushlar, tuyokoyoklilar va boshka xayvonlarni, planetamizning uzok burchaklaridagi kamayib borayotgan usimliklar sonini xisobga olish yoki Lotin Amerikasi mamlakatlaridagi yukolib borayotgan toshbakalar tuxumini yiFish, yoinki Sharkiy Afrika va Osiyo kengliklaridagi yirik yirtkich va tuyokli xayvonlarni kuzatishlarni olib boradilar. Ekoturistlarning bir kismini esa noyob usimliklar dunyosi va biosenozi, masalan tropik ekvatorial urmonlar, yozda gullagan tundra yoki chuldagi baxor, jonsiz tabiat obyektlari ^orlar, daralar, toF koldiklari v.b.), shuningdek antropogen landshaftlar kiziktiradi.
Ekoturizm axolining ekologik bilimi, ongi, madaniyatini oshirish orkali atrof-muxit xolatini optimal xolatda saklab turishga (tabiiy resurslardan okilona foydalanish, tabiiy boyliklarni muxofaza kilish, buzilgan tabiiy komplekslarni kayta tiklash) yunaltirilgan turizm shaklidir.
Ekologik turizmni rivojlantirish uchun Butunjaxon yovvoyi tabiat Fondi, Tabiiy resurslar va tabiat muxofazasi Xalkaro ittifoki kabi Xalkaro tashkilotlar faoliyati jalb etilmokda. Bundan tashkari xalkaro va mintakaviy darajada kongresslar, simpoziumlar va seminarlar utkazilmokda, ekoturistik firmalar soni oshib bormokda, turizmning barcha turlaridan kura ekologik turizm afzal kurilmokda.
Ekoturizm boshka turizm turlaridan nimasi bilan fark kiladi, degan xakli savol tuFiladi. U turizmga nisbatan:

• 
  tabiiy xolatda saklanib kolgan xududlarga sayoxat kilish (kurikxonalar, milliy boFlar, buyurtma kurikxonalar va boshka muxofaza ostiga olingan obyektlar kiradi);
  
• 
  tabiatdan foydalanuvchi soxa;
  
• 
  ekologik tarFibotning bir kurinishi.
  

Kelajakda davlatlar va xamjamiyatning barkaror rivojlanishini ta’minlashda ekologik turizm asosiy omillaridan biri bulib kolishi lozim. Chunki insonniyatning tabiiy atrof - muxitga bulgan munosabati kishilarning erkin fikrlash, samarali ishlash va ijod kilish kobiliyatini belgilash, mexnat kobiliyatini tiklash imkoniyatini beradi.
Amaliy jixatdan xar bir mamlakat “yashil” sayoxatlar uyushtirish imkoniyatiga ega. Bugungi kunda asosiy ekoturistik okim AKSh, Kanada, Avstraliya, Nepal, Ekvador, Braziliya, Filippin, Keniya, Janubiy Afrika Respublikasiga karatilgan. Chunki ularning iktisodiy imkoniyati va tabiiy muxiti shunga loyikdir.