Microsoft Word doc

Nazorat savollari

• 
  Nima uchun tabiiy atrof muuitni muuofaza silish darkor ?
  
• 
  Ekologiya nima ?
  
• 
  Prizident Islom Karimov asarlarida ekologiya va turizm uasida nimalar deyilgan ?
  
• 
  Ekologik turizmga izou bering .
  
• 
  Ekoturizmning tabiatni asrashdagi roli nimada deb bilasiz ?
  
• 
  Ekologik sayouatchilar kimlar?
  
• 
  Kaysi toifa ekoturistlarni tartibga solish oson - jismoniy shaxslarnimi yoki yuridik shaxslarnimi ?
  

2. 
   Ekoturizmning ma^sadi, vazifalari, obyekti va predmeti
   

Umume’tirof etilishicha ekologiyaning maksadi - organizmlar yashaydigan muxitni ularning bexatar yashashi va evolyusion tarzda rivojlanishini saklab kolish, ya’ni ekologik xavfsizlikni ta’minlash. Ushbu maksad ekologiyaning barcha tarmoklari orkali turli xil vositalar, usullar va yullar vositasida ta’minlanadi. Shuning uchun kupgina xalkaro, regional, milliy va maxalliy mikyosda utkazilayotgan anjuman, tadbir, reja va dasturlarda ekologik vazifalardan biri etib ekoturizmni rivojlantirish olinadi.
Ekoturizmning massadi - uozirgi va kelajak avlodlarning ekologik xavfsizligi va barsaror rivojlanishni ta’minlash uchun tabiatdan turistik yunalishlarda osilona foydalanish, uni sayta tiklash va muuofaza silish..
«Bugun, - degan edi Uzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov, - XXI asr busaFasida ekologik xavfsizlik, inson bilan tabiat munosabatlarini tuFri yulga solish muammolari xar kachongidan xam dolzarb masala bulib turibdi. Zero, bu muammoning yechilishi barcha xalklarning manfaatlariga daxldordir, jaxon sivilizasiyasining buguni va kelajagi kup jixatdan shunga boFlikdir»³.
Ekoturizmning maksadini amalga oshirish uchun ekologik jixatdan rivojlangan davlatlar, xalkaro tashkilotlar va milliy konunchilik manbalari kuyidagi vazifalarni bajarishni talab etadi:

• 
  ekoturistik fan, ta’lim va amaliyotning nazariy asoslarini ishlab chisish;
  
• 
  auolining ekologik ongi va madaniyatini ekoturizm orsali ustirish;
  
• 
  ekoturizm yunalishidagi ta’lim va tarbiyani yulga suyish;
  
• 
  ekoturizm buyicha mutaxassislarni tayyorlash va sayta tayyorlash;
  
• 
  ekoturizm industriyasini shakllantirish uchun maxsus sonunlarni ishlab chisish va ularning uususiy mexanizmini yaratish;
  
• 
  ekoturizm obyektlarning kadastrini utkazish va ularni xar tomonlama bauolash;
  
• 
  ekoturizm monitoringini yuritish va istisbolini belgilashni yulga suyish;
  
• 
  milliy davlat uududini ekoturizm buyicha rayonlashtirib chisish;
  
• 
  ekoturizm bilan shugullanuvchi, yuridik shaxs masomiga ega bulgan maxsus turdagi subyektlar faloiyatini yulga suyish va ularni uususiy jiuatdan sullab-suvvatlash chora-tadbirlarini belgilash;
  
• 
  davlatlarning va xalsaro uamjamiyatning ekoturizmga oid taktik reja va strategik dasturlarini ishlab chisish va ularga yuridik masom berish;
  
• 
  ekoturizmga oid ijobiy uarakatlarni ragbatlantiruvchi omillarni yaratish;
  
• 
  uususbuzarlarga nisbatan istisodiy javobgarlik sanksiyalarini kuchaytirish va u.k.
  

Yukorida keltirilgan vazifalarni bajarish insonlarning ekologik xukuklarini ta’minlab berishning eng mukobil yullaridan biri xisoblanadi. Shuni tan olish kerakki, xozirda Uzbekistonda suv va yerning takchilligi, ularni asrab avaylash xakidagi matbuotda,ilmiy amaliy tadbirlarda, soxaga doir adabiyotlarda aytilayotgan fikrlar va televideniye orkali namoyish etilayotgan kursatuvlar xar doim xam kutilgan natijalarga olib kelmayapti. Shuning uchun bulsa kerak dono xalkimiz «Yuz eshitgandan kura bir bora kurgan avzal» deydi. Ekoturizm orkali insonlar uzi va uzgalar yashab kelayotgan atrof tabiatni kurib solishtiradi, xulosalaydi va tegishli mustakil karorlar kabul kiladilar. Ularni atrofdagilar bilan muxokama kiladilar, lunda kilib aytganda «birini kurib shukur kiladilar, birini kurib fikr kiladilar». Ekologik turizm xam aynan fikrlaydigan va shukronalar bildiradigan ekologik ongli va madaniyatli kishilarni tarbiyalashga, turizmdan kelgan foydani esa buzilayotgan yoki buzilgan tabiiy obyektlarni kayta tiklash uchun sarflashga yunaltiruvchi juda ulkan imkoniyatlarga ega. Fakatgina ushbu xarakatlar ilmiy asoslangan va amalda tekshirilib kurilgan tavsiyalarga tayangan xolda amalga oshirilishi, ya’ni yangi fan soxasi sifatida aks ettirilishi maksadga muvofikdir.
Ekoturizm yangi fan soxasi bulgani uchun xam xanuzgacha uning obyektiga nisbatan anik bir nazariy asos yaratilmagan. Nazariya esa uning obyektini aniklashtirib olishdan boshlanadi. Ekoturizm xam bundan mustasno emas.
Fanda obyekt (lotincha object - narsa) deb subyekt (tadkikotchi, izlanuvchi, urganuvchi)ning bilish va amaliy faoliyatiga karama-karshi turadigan obyektiv reallik - narsa,¹ ya’ni bizning ongimizga boFlik bulmagan xolda namoyon buluvchi tashki dunyo, moddiy borlik, demakdir². Ekoturizm obyektiga nisbatan turlicha dunyokarashlar mavjud va uni biz uz tadkikotlarimizda taxlil va sintez kilib kuramiz.
M.I.Yegorenkovning (2003) fikricha landshaft mintakasi
ekotizimlari - sovuk arktik saxrolar va tundra, mu’tadil iklim mintakalari, dasht va preriyalar, chul va saxrolar, savanna va siyrak urmonlar, nam tropik urmonlar, okean va dengizlar xamda aloxida muxofaza etiladigan tabiiy xududlar ekoturizm obyekti bula oladi. Ekoturizm obyektiga nisbatan bildirilgan ushbu ta’rif juda umumlashtirilgan. Chunki, birinchidan, tabiiy geografik mintakalar ekotizimlar emas, balki tabiiy geografik tasniflanishdagi taksonomik birliklar yo geomajmualar yoki geotizimlardir. Ikkinchidan, ekotizim ekologiyaning, geomajmua yoki geotizim esa geoekologiyaning obyekti bulib xisoblanadi. Uchinchidan, mintakadan pastki taksonomik birliklar xam ekoturistik obyekt bula oladi (A.Nigmatov, N.Shomurotova, 2005, 2006).
Butunjaxon turistik tashkiloti ekoturizm obyekti muayyan davlatlarda insonlarni turizm nuktai nazaridan kiziktira oladigan tabiat sifatida izoxlaydi. Lekin unda insonlarni anik bir bilish yoki amaliy faoliyatida kullash mumkin bulgan obyektiv reallik narsaning uzi anik kilib kursatilmagan.
Turli turistik tashkilotlarning turizm buyicha saytlarida (Rambler, Yahoo, Mail...provayderlarida berilgan) ekoturizmning obyekti sifatida ekzotik usimlik dunyosi majmualari, yoki biosenozlar (tropik urmonlar, gullagan yozgi tundra, baxorgi chul), noyob landshaftlar, yovvoyi mukim yoki kuchib yuradigan kushlar olingan. Ularda ekoturistik obyektga nisbatan anik bir tushuncha yoki tasnifiy belgi kursatilmagan. Antropogen uzgargan yoki inkirozli xolatdagi xududlar (Orol va Orolbuyi kabi joylar) ekoturizm obyektiga kirmay kolgan. Xuddi shunday yondoshuv Xalkaro tabiatni muxofaza kilish ittifoki va Butunjaxon yovvoyi tabiat jamFarmasi (WWF) tomonidan xam bildirilgan. Ular nisbatan antropogen ta’sir doirasida turmagan tabiatni ekoturistik obyekt deb xisoblashadi.
S.R.Yerdavletov (2000) "Turizm geografiyasi"ning obyekti - turizm ekanligini e’tirof etadi. Turizm bu obyektiv borlik yoki narsa emas, balki inson faoliyati, ya’ni ijtimoiy munosabatning bir turidir.
V.V.Xrabovchenko (2003) va Yu.A.Shtyurmer (1974) ekoturizm obyektiga nisbatan ikki xil yondashishgan, birinchisi, inson faoliyatidan saklangan va ikkinchisi, u tomonidan madaniylashtirilgan yoki madaniylashtirilmagan atrof muxit, deb olgan. Madaniy atrof - muxit insonlarning xujalik faoliyati uchun tabiatan nokulay xududlarning (tabiat obyektlarining) ular tomonidan yaxshilanishi va uziga moslashtirishi. Bunga Chotkol TOF-urmon meliorativ tajriba stansiyasi (Toshkent viloyati), Omonkuton TOF-urmon buyurtma kurikxonasi (Samarkand viloyati), uzlashtirilgan Sherobod, Mirzachul yoki Karshi chullari misol bula oladi.
Xalkaro ekoturizm tashkiloti (TIES) ekoturistik obyektga atrof muxitni saklovchi tabiat zonalari va oblastlarini kiritadi. Kanadaning Atrof - muxit buyicha maslaxat kengashi esa ekoturistik obyekt - maxalliy atrof - tabiat, deya e’tirof kilishadi. Italiyada ekoturizm obyekti agroturizmning bir bulagi sifatida karaladi va shuning uchun xam agroturizm ekoturizm bilan bargalikda olib boriladi (V.V.Xrabovchenko).
Ekosan xalkaro tashkilotining "EKOSAN-TUR" bulinmasining 2004-2006 yillarda chop etgan barcha bukletlarida tabiiy turizm, tarixiy turizm, diniy turizm bilan ekoturizm obyektlari aralashtirib yuborilgan.
Yukoridagi taxlillardan kurinib turibdiki ekoturizm obyektiga nisbatan anik bir fikr yuk. Bu tabiiy xol, chunki ekoturizm tez suratlarida rivojlanib kelayotgan, lekin xanuzgacha shakllanmagan turizm turidir.
Biz falsafada fan obyektiga nisbatan berilgan ta’rifni xamda turizmga kuyiladigan talablarni ma’kullab, ulardan ekoturizm obyektini aniklashtirishda foydalangan tarzda kuyidagi xulosalarga keldik. Ekoturizm obyekti sifatida sayyoxlarning uzlari yashamaydigan, turizm uyushtirilishi mumkin bulgan va ularning ongiga boFlik bulmagan obyektiv borlik: