|
1-rasm. Ekoturizmning ekologik fanlar urtasida tutgan urni
Tabiatni muxofaza silish Xalsaro Ittifosi (TMЩXI)
ekoturizmni “atrof tabiiy muxitni muxofaza kilish, unga sayr kilganda "yumshok" ta’sir kursatish yuli bilan madaniy va tabiiy merosni urganish xamda zavklanish nisbatan buzilmagan tabiiy xududlarga ekologik ma’suliyatli sayoxat”, deb tushuntiradi.
TM^XIga yakin tushunchani Ekoturizm jamiyati beradi. U ekoturizmni maxalliy axoli va undagi tabiatni muxofaza kilishga kumaklashuvchi tabiiy xududlarga mas’uliyatli sayoxat, deya izoxlaydi.
Butunjaxon yovvoyi tabiat jamgarmasi ekoturizmni "atrof - muxitni muxofaza kiluvchi tabiiy turizmdir" deydi.
Yukorida sanab utilgan barcha ekoturizm tushunchalarida, bizning fikrimizcha, kuyidagi ekoturistik shartlar ifodalanmay kolgan:
ekoturizm bilan tabiiy turizm turi aralashtirib yuborilgan;
ekologik inkirozli xududlar xam ekoturistik obyekt bulishi mumkinligi yakkol kursatilmagan;
ekosayoxatchilarning asosiy maksadalari, doim xam tabiatni muxofaza kilish bulmaydi, lekin ularni atrof muxitga nisbatan extiyotkorona munosabatda bulishga undash va undan tushgan foydaning aksariyat kismini usha ekoturistik muxitni muxofaza kilishga yunaltirish lozim buladi. Aks xolda ekoturizmning tabiiy turizmdan farki kolmaydi;
buzilgan tabiat unsurlari va ularning komponentlarini tiklash masalasi kuyilmagan yoki bu xolat yetarlichi ifodalanmagan.
Ekoturizmning umumiy tushunchasidan kelib chikkan tarzda, uning mazmunidagi kuyidagi xolatlarga e’tiborni karatish lozim. Birinchidan jismoniy va yuridik shaxslar ekoturizm subyekti yoki uning satnashchilari bulib chikishi mumkin. Uzbekiston Respublikasi Fukarolik kodeksiga binoan jismoniy shaxslar toifasiga - muayyan davlat fukarolari, chet el fukarolari, fukaroligi bulmagan shaxslar kiradi. Uzbekiston Konstitusiyasining 50-moddasida esa barcha fukarolar, kanday faoliyat bilan shuFullanmasinlar, tabiiy muxitga extiyotkorona munosabatda bulishga majburdirlar, deyilgan. Afsuski, jismoniy shaxslarning turistik sayoxatlari stixiyali ravishda kechib, muayyan tashkiliy va boshkaruv imkoniyatining kamligi bilan ajralib turadi. Ma’lumotlarga karaganda1 ekologik turizm bilan band bulgan jismoniy shaxslar yuridik shaxslarga nisbatan 3-4 barobar kuprok tabiiy atrof muxitga zarar keltirar ekanlar. Birgina AKDTning Luiziana shtatida «erkin» xoldagi turistlar - jismoniy shaxslar bir kunda tabiatga 13-16 mln. dollarlik talofat keltirmokda. Ekologik chora sifatida maxalliy ekologik boshkaruv organlari jismoniy shaxslarni «ekologik sertifikatlash» va «ekologik suFurtalash»ga majbur etishni yulga kuymokdalar.
Yuridik shaxs - uz mulkida, xujalik yuritishida yoki operativ boshkaruvida ekologik turizm bilan shuFullanish imkoniyatini beruvchi mol- mulkka ega bulgan xamda uz majburiyatlari yuzasidan ushbu mol-mulk bilan javob bera oladigan, uz nomidan mulkiy yoki shaxsiy nomulkiy xukuklarga ega bula oladigan va ularni amalga oshira oladigan, kuyilgan majburiyatlarini bajara oladigan, sudda da’vogar va javobgar bula oladigan tashkilot, korxona, muassasa.
Yuridik shaxslar, jismoniy shaxslardan farkli ravishda yuridik makomiga kura uyushgan, maxsus ruxsatnomaga ega bulgan, balans va smetasida turizmga oid tegishli xarajatlarni kuzda tutgan, salbiy ekologik okibatlarga uzining mol-mulki bilan javob bera oladigan yoki da’vogar bula oladigan shaxs xisoblaniladi. Boshkacha kilib aytganda, davlat, nodavlat va uzini-uzi boshkarish organlari tomonidan boshkarish va tartibga solish imkoniyati yukoriligi bilan ajralib turadigan ekologik turizm katnashchilari bulib, yuridik shaxslar xisoblanadi. Shuning uchun xam kelajakda maxsus tayyorgarlikka va javobgarlikka ega bulgan ekologik yunalishdagi turistik tashkilotlarni rivojlantirish xalkaro xamjamiyat, davlat va jamiyatning asosiy vazifalaridan bulib koladi.
Uzbekistonda xalkaro Ekosan jamFarmasi koshida «Ekosan-tur» markazi 2002 yildan buyon faoliyat yuritib kelmokda. U barcha davlat va nodavlat organlari bilan birgalikda Respublikamizning guzal tabiat maskanlariga sayoxatlarni uyushtirish, fukarolarimizni uzga yurt tabiati bilan tanishtirishni maksad kilib kuygan. “Ekosan-tur” xalkaro markazi “Ekoturizm va barkaror rivojlanish” mavzusida davlat idoralari, shaxsiy turistik firmalar va kompaniyalar, jamoat tashkilotlari, diplomatik korpus xamda xalkaro tashkilotlar raxbarlari va vakillari ishtirokida 2005 yil mart va 2006 yil iyul oylarida Toshkent shaxrida xalkaro konferensiya xamda ommaviy bayramlarni utkazdi. Konferensiyada kelajakda Uzbekistonda ekoturizmni rivojlantirish uchun tavsiyalar ishlab chikildi va ularni tegishli davlat organlari xamda turistik kompaniyalarga mazkur tadbirlarni amalga oshirish uchun takdim etildi.
Ikkinchidan, ekoturizm uz mazmun va moxiyatiga kura shaxslarning turFun yashab turgan joylaridan mufyyan (ekologik) maksadlarni kuzlagan xolda uzga tabiiy obyekt(joy va makonga)ga kilgan sayoxatlari. Bu urinda ikki masalaga aniklik kiritib olish maksadga muvofik. Bular sayo^atchi, sayyoxlik tushunchasi. Kishilarning kanday xarakatlari aynan sayoxlikka kiradi (Uzbekiston Milliy ensiklopediyasida unga turizm deb ta’rif berilgan1). Kishi sayouatchi bulishi uchun doimiy yashash joyidan pul tulanadigan faoliyat bilan shugullanmagan uolda 24 soatdan 6 oygacha bulgan uzluksiz muddatga vastinchalik yashash joiyga (mamlakatga) borib kelishi yoki u yerda kamida bir tunni utkazishi zarur . Ekologik sayyo^lik - zamonaviy turizmning yangi yunalishlaridan biri bulib, oxirgi un yillikda butun dunyoda keng mikyosda rivojlanmokda. Ma’lumotlarga karaganda2 u sayyoxlik bozorining 10-20% kamrab olgan, usish sur’ati esa umumiy turizm industriyasining usish sur’atidan 2-3 marotaba yukori ekan. Shuningdek, ekoturizm atrof-muxit muxofazasining samarali vositasi va barkaror rivojlanishning mustaxkam «kaliti»dir. Ekoturizm birinchi navbatda tabiat bilan bevosita mulokotda bulishga, uning guzalligini va salbiy xodisalarini xis etishga, tabiat kuynida faol dam olish va ekotizimlarni tiklash inson uchun kanchalik katta axamiyat kasb etishini anglashga karatilgandir.
Shunday kilib ekoturizm ekologik fanlar tizimida turuvchi mustakil fan soxasi, ukuv kursi va iktisodiyot tarmoFi sifatida rivojlanib va shakllanib bormokda, lekin uning nazariy asoslari tuloticha ishlab chikilmagan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
