Microsoft Word doc

Nazorat savollari

• 
  Turizm bilan ekoturizmning nisbatini bauolang.?
  
• 
  Nima uchun ekoturizm jadal su’ratlarda rivojlanmosda ?
  

*Ekoturizm boshsa turizm turlaridan asosiy farslari nimalardan
iborat ?

• 
  Kayerlarda ekoturizm boshsa turizmga nisbatan yaxshi yulga suyilgan va nima uchun ?
  
• 
  Ekoturistik sayyoulik avj olgan davlatlarni sanab uting ?
  

8. 
   Uzbekistonning ekoturistik imkoniyatlari
   

Uzbekiston uzining turistik resurslar saloxiyati buyicha Markaziy Osiyoda oldingi urinlardan birini, dunyo buyicha esa yukori urinlarni egallaydigan 10-15 mamlakatlar ichidan urin olgan. Respublika xududida turli davrlarda vujudga kelgan turt mingdan ortik arxitektura, tarixiy va tabiiy yodgorliklar mavjud.
Turistik mintakaning jozibadorligini ajratuvchi asosiy omillardan biri bu Uzbekistonning ekzotik tabiati, boy landshafti, xayvonot va usimlik dunyosining rang-barangligidir. Bugungi kunda muxofaza ostiga olingan tabiiy xududlar ekologik turizmning asosiy buFini xisoblanadi. Tabiatni muxofaza kilish davlat kumitasining ma’lumotlariga kura¹ 9 ta davlat kurikxonalari mavjud bulib, ular 209,6 ming ga yerni kamrab olgan. kurikxonalardan biri (Chotkol TOF-urmon) davlat biosfera makomini olgan. Tabiatni muxofaza kilish davlat kumitasi tasarrufida -Chotkol TOF-urmon biosfera kurikxonasi (Toshkent viloyatida), Xisor TOF-archa kurikxonasi (Kashkadaryo viloyatida). Kishlok va suv xujaligi xuzuridagi Urmon xujaligi bosh boshkarmasi tasarrufida Zomin TOF-archa (Jizzax viloyatida), Baday-tukay tekislik-tukay (KorakalpoFiston Respublikasida), Kizilkum kumli-tukay (Buxoro va Xorazm viloyatlarida), Zarafshon tekislik-tukay (Samarkand viloyatida), Nurota t0F-yonF0k (Jizzax viloyatida), Surxon TOF- urmon (Surxondaryo viloyatida) kurikxonalari xamda Geologiya va mineral resurslar davlat kumitasi tasarrufida - Kitob geologik kurikxonasi faoliyat yuritmokda.
Usimlik dunyosi, tirik organizmlar katoridan joy olgan tarzda, ekologik tizimlarda uz urniga va axamiyatiga ega. Ma’lumotlarga kura keyingi 200 yil mobaynida usimlik dunyosi roppa-rosa ikki barobarga kiskargan. Yer kurrasida uchraydigan 600 ming turdan ortik yovvoyi usimlik turlaridan Uzbekistonda bor-yuFi 4 ming turi uchraydi, xolos. “Uzbekiston Respublikasining Kizil kitobi”dan olingan ma’lumotlarga kura keyingi 14 yil ichida 138 tur yovvoyi usimliklar noyob va yukolib ketish xafvi ostidagi turlar katoridan joy oldi. 1984 yilda ularning soni 163 ta bulsa,

1998. 
      yilga kelib 301 tagacha kupaydi.
      

Xayvonot dunyosi usimlik dunyosidan farkli ekologik tizimlarda aynan ularning turi va sonining kupligi, ya’ni biologik xilma-xilligi bilan ajralib turadi. Uzbekiston faunasining turlari kup bulib, sutemizuvchilarning 97 turi, sudralib yuruvchilarning 57 turi, kushlarning 410 turi mavjud. 2006 yilda chop etilgan Uzbekiston Respublikasi Kizil kitobiga sut emizuvchilarning 23 turi, kushlarning 48 turi (kenja turlar bilan 51 ta), sudralib yuruvchilarning 16 turi, balik-larning 17 turi, xalkasimon chuvalchanglarning 3 turi, mollyuskalarning 14 turi, buFimoyoklilarning 61 turi (kenja turlar bilan 62 ta) kiritildi².
Uzbekistonning iklim sharoiti dam olish va ekoturizmni rivojlantirishda katta axamiyatga ega. Mamlakatimizning Samarkand, Kashkadaryo, Surxondaryo, Jizzax, FarF0na va Toshkent viloyatlari tabiat yodgorliklariga boy bulgan xududlar bulib, ommaviy ekoturizm markazlari bula oladi. Bu viloyatlarda ajoyib Forlar, karstlar, sharshara va shovvalar, bulok, jilFa va soylar, daralar, koyali relyef shakllari, ochilib kolgan yotkiziklar va boshka ajoyib tabiat yodgorliklari uchraydi.
Xozirgi kunda fakatgina Samarkand viloyatidagi Zarafshon kurikxonasi va Buxoro viloyatidagi “Jayron” ekomarkazi doimiy ravishda sayyoxlarni kabul kilmokda. Boy imkoniyatlarga ega bulgan Chotkol, Zomin, Nurota, X,isor kurikxonalari, Amudaryo kayirlaridagi tukaylar amaliy jixatdan foydalanilmayapti. Shuningdek ajoyib tof va chul landshaftlari, botanik, geologik va gidrogeologik obyektlar sayyoxlarni uziga jalb etib, ekoturizmning rekreasion elementini tashkil etib, sport turizmi, alpinizm, tof chayetisi, ot sporti va boshka faol dam olish turlarini kamrab oladi.
Lekin, Uzbekistonda tabiatga kilingan xamma sayoxatlarni xam ekoturizm deb atay olmaymiz. Chunki shaxarliklarning tokka chikib dam olishlari, agarda u ekologik maksadlarga yunaltirilgan bulmasa, ekoturizm emas, balki tabiiy turizmdir. Masalan, toshkentliklarni 90 foizi 100­130 km radiusda tabiat kuyniga bir kunlik tashrif kiladilar. Mazkur turizm stixiyali ravishda tashkil etilib ekologik va sanitar talablarga rioya kilinmaydi. Natijada tabiiy muxit keskin ravishda ifloslanadi. Ularning aksariyati “yovvoyi turlar”dan iborat bulgani uchun xam, sayoxatchilarning tabiatga yetgazgan zarari xamda uni koplash xakida uylab xam kurilmaydi. Bunday sayyoxlarni jonkuyar ekolog, ekoturistlarning Respublika assosasiyasi boshloti V.Soy “kozon-turizm”, ya’ni yaxshi ovkatlanib dam olishni xush kuradigan xudbin turistlar, deb atashi bejiz emas.
Tabiatni muxofaza kilish davlat kumitasining ma’lumotlariga kura ularning umumiy sonidan oilali turistlar - 60%, korxonalar jamoasi 30%, tasodifiy kompaniyalar 7%, boshkalari esa 3%ni tashkil etadi. X,ar bir ekoturist uchun sarf-xarajatlar sutkasi 10 dan to 30 ming sumgacha boradi. Kundalik sarf-xarajatlarning umumiy kursatgichi ovkatlanish, transport, joylashish, xizmat kursatish turi va sifatiga boFlik ravishda oshib boradi. Shaxarliklarning "ekoturistik sayoxati" kupi bilan 5-7 kunga chuziladi. Aksariyat xollarda uning davomiyligi bir kundan oshmaydi va yakshanba yoki bayram kunlariga tuFri keladi. Bu "kozon-turist" larning tabiiy muxitga bulgan bosimini yil davomida notekis taksimlanishiga olib kelmokda.
2001-2005 yillarda Uzbekistonda ekstremistik va terroristik okimlarning toFli xududlarda faoliyat yuritishlari keskin ravishda ekoturizmning kamayib ketishiga olib keldi. Shuning uchun xam el-yurt tinchligi va osoyishtaligi eng muxim barkaror turistik rivojlanish omillaridan biri bulib xisoblanadi.
Ma’lumotlarga kura Uzbekiston Respublikasida davlat ruyxatiga olingan turistik korxonalarining atigi 5 foizi ekoturizmga yunaltirilgan. Ularga tor doirada faoliyat olib boruvchi - ovchilik, balikchilik, safari kabi ekoturistik, tuFriroFi tabiiy turistik firmalar kiradi. Katta - katta turistik firmalar aksariyat xollarda aralash turdagi sayoxlikni taklif kiladilar. Xdttoki «Ekosan-tur” kompaniyasi xam bundan mustasno emas. Buning uziga yarasha sabablari bor, albatta. Sof ekologik turizm xaligacha Respublikamizda turizmning mustakil soxasi sifatida karalmagan va shuning uchun uzi mistakil xolatda yetarli darajada daromad
olib kelishga kodir emas. Milliy Furur, milliy mafkura yoki ma’naviyat xamda ma’rifat nuktai nazardan xam ushbu kushma ekoturlarni joriy etish maksadga muvofikdir.
Respublikaning zamonaviy xujalik yuritish infrastrukturasida ixtiyoriy kurinishdagi maxalliy axoliga yoki chet el turistlariga xizmat kursatish talab darajasida emas (2-jadval). Bu esa tashki turistik bozorda uzbek ekoturizm maxsulotlariga bulgan talabni tushirib
yubormokda.