267
F
12
авлодгача ўрганилган. Натижада Н-0,13 ва В-0,18 оқсил маркерларини ғўзанинг бир қатор белгилари
билан алоқадорлиги кўрсатилган.
Олинган натижаларга асосланиб белгиларнинг қуйидаги бирикканлик гурухи ҳақида тахмин қилинган:
Pr
H-0,13
; Pr
H-0,70
; Fc
H
; Per
0,33
; Peel
weght
; F
quality
; F
length
; S
weigth
;
F
weigth
.
Pr
B-0,18
; Pr
B-0,70
; Fc
B
; Per
0,33
; Peel
weght
; F
quality
; F
length
; S
weigth
;
F
weigth
.
қайсики:
Pr – Protein – оқсил,
Pr
H-0,70
ва Pr
B-0,70
–электрофоретик юрувчанлиги 0,70га тенг бўлган компонент,
Fc
H
ва Fc
B
– чигитни халаза қисмида тукланишни назорат қилучи ген,
Per
0,33
– Peroxidase – пероксидаза,
Pee
lweight
– Peel weight –чаноқ массаси,
F
quality
– Fiber quality – тола сифати,
F
length
– Fiber length – тола узунлиги,
S
weigth
– Seed weigth – чигит массаси,
F
weigth
– Fiber weigth – тола массаси.
Бунда Pr
H-0,13
;Pr
H-0,70
;Fc
H
;Per
0,33
ва Pr
B-0,18
;Pr
B-0,70
; Fc
B
; Per
0,33
локуслар зич жойлашган локуслар
бўлиб, қолганлари рекомбинация ҳосил қилиши бўлган локуслардир.
Оқсил комплексини уруғни сақлаш муддати жараёнида ўзгаришини ўрганилганда Н-0,13 оқсил
маркери электрофорезда юрувчанлигини 0,18га ўтиши кўрсатилди. Бундай ўзгариш аста-секин кечиб 5йил
давомида сақланган чигитлардан бошланиб, чигитни сақланиш шароитларига қараб 10-20 йил
муддатларда бутунлай В-0,18 ҳолатида кўринади. Бундай ҳолатларда
G.hirsutum L. турига мансуб
турларда аввалига дурагайларга ўхшаш, кеинчалик эса
G.barbadense L. турига мансуб электрофоретик
спектри кузатилади. 20 йилдан ортиқ муддатда сақланган чигитларда эса оқсил спектридан иккала маркер
компонентлар ҳам йўқолади. Бундай чигитларни унувчанлиги ҳам пасайиб кетади. Шунинг учун узоқ
муддат сақланган чигитларни нав тозалигини аниқлаш учун аввалига уларни янги репродукциясини
олишга тўғри келади.
Чигит таркибида бир қанча гуруҳ оқсиллар мавжуд бўлиб, уларни алоҳида-алоҳида ўрганиш
натижасида буферда эрувчи оқсиллар таркибида 2-нчи гурух оқсил маркерлари анализ қилинган ва
электрофоретик юручанлигига қараб АС ҳамда ВД символлари билан белгиланган. Бу оқсил
маркерларининг ирсийланиши Н-0,13 ва В-0,18 оқсил маркерларининг ирсийланиши билан алоқадор
эмас.
G.hirsutum L. навларининг АС ва ВД оқсил маркерлари бўйича икки гуруҳга бўлиниши кўрсатилган.
Бироқ охирги пайтларда таркибида ВСД ва бошқа комбинациядаги навлар ҳам учрамоқда.
G.barbadense L.
навларида эса фақатгина АС фенотипли навлар учрайди. Сувда эрувчи ва буферда эрувчи оқсил
маркерлари навларни нав тозалигини назорат қилишда қулай усул бўлиши мумкин. Навларни ҳар бир
уруғи полиморф оқсилларини электрофоретик анализ қилиш натижасида бир қанча биотипларга ажратиш
мумкин. Одатда нав тозалигини баҳолаш учун 50та уруғни алоҳида-алоҳида анализ қилиш кифоя қилади.
Районлаштирилган ва ишлаб чиқаришда бўлган бир қанча навларни ушбу оқсил маркерлари ёрдамида
кўрикдан ўтказилганда элита хўжаликларидан олинган бирқанча навлар қатор биотипларга бўлинган.
Шуни ҳам қайд қилиш керакки, нав муаллифларидаги намуналар элита хўжаликлардан олинган
намуналарга қараганда монотипли бўлган.
Вилт касаллигига чидамли ва чидамсиз навларнинг чигитларидаги полифенолоксидаза ва
пероксидаза ферментларини электрофоретик тахлил
қилиш
натижалари
чидамли
навлар
бу
ферментларни алоҳида изоформаларига эга эканликларини, ёки бу ферментларнинг чидамсиз навларга
нисбатан миқдорий устун бўлишини кўрсатди. Ҳозирги давргача полиген характерга эга бўлган миқдорий
белгилар–механизми номаълум бўлиб келмоқда. Бу муаммони ҳал қилишда молекуляр ва биокимёвий
белгиларга асосланган молекуляр – генетик ва хўжалик учун қимматли белгилар орасидаги
муносабатларни тадқиқот қилиш натижасида эришиш мумкин.
Ғўзанинг оқсил маркерлари бўйича изоген тизимларини ажратиш ва уларни тадқиқот қилиш
натижалари ҳосилдорликни элементларидан бўлган - битта ўсимликдаги кўсаклар сони, битта кусакдаги
пахта оғирлиги, чигит ва тола оғирлиги каби миқдорий белгилар Н-0,13 ва В-0,18 оқсиллари билан ҳам,
АС ва ВД оқсил маркерлари билан ҳам боғланган бўлиши мумкинлигини кўрсатди. Бундан шундай хулоса
келиб чиқадики, миқдорий белгиларни назорат қилувчи генлар ҳархил бирикканлик гуруҳида жойлашган
бўлиши мумкин.
Хулоса қилиб айтганда молекуляр маркерлар бўйича илмий тадқиқотларни ғўза усимлигида кенг
ривожлантириб, олинган натижаларни амалиётга тадбиқ этилса селекционер олимлар олдида катта
имкониятлар очиши муққарар.
Do'stlaringiz bilan baham: