Microsoft Word chulpon kecha va kunduz cyr ziyouz com doc

 
* * * 
Султонхон яқиндагина мингбошининг ёш ва севимли хотини 
бўлганлигидан ичкаридаги уйларнинг энг катта, ясоғлиқ ва 
савлатлиси унга берилган эди. Ичка-рининг этагида бир янги ҳовуз 
олдидаги майдончага ёпишадиган бу сиркорлик уй ичкаридаги бошқа 
уйларнинг ҳар биридан бир, бир ярим баравар зўр келади. Пошшахон 
билан Хадичахонни ўртаган аламларнинг бири шу уй эмасмикин? 
Ажаб эмас: энг яхши уй энг севимли хотинники бўлади-да! 
Зебининг тўйига икки-уч кун қолганда Султонхоннинг 

---

Абдулҳамид Чўлпон. Кеча ва кундуз (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
209
йўқлигидан фойдаланиб, иккала катта кундош у катта уйни 
бўшатдилар: Султонхоннинг унча кўп бўлмаган рўзғор ва кийим-
кечакларини бевосита ташқарига ёпишадиган кичкинагина, пастгина, 
тахта шифтли ва оддий ганчли, бир уйчага кўчириб қўйдилар. 
«Ортиқча ҳақорат бўлиб кетмасин», деган мулоҳаза билан Хадичахон 
ўзи Султонхоннинг ҳамма бисотини кичкина уйга чиройлик қилиб 
жойлаб ҳам қўйди. Ҳатто катта уйда етимдек кўринадиган бир сиқим 
рўзғор ва кийим-кечак кичкина уйчани кемтиксиз тўлдирди, катта 
уйнинг бир чеккасида на у ёққа ва бу ёққа қарашини билмай 
саргардон бўлган чиройли қашқар гилами бу кичкина уйга жуда чоқ 
келди. Шундай қилиб, бу мажбурий кўчириш Султонхонга 
чигилингина ва сўлимгина бир уйча бахш этди. У кичкина уйчанинг 
ичкари томон ёнбошида, Хадичахоннинг даҳлизи билан бир қаторда, 
кичкина бир ганжинача бўлиб, унда қиш ичи мева-чева ва қовун-
тарвуз сақланар, бир-иккита семиз ошқовоқлар чириб тамом 
бўлгунча, ўша қоронғи ганжинада қолардилар. Ганжинанинг ўнг 
томонида бўргарлик обрез ёнида ташланган бир ўчоқ, неча йилдан 
бери ётган бир қучоқ ўтин, деворда сиркадан бўшалган бир-иккита 
қовоқ... Ганжинанинг бутун борлиги шундан иборат! Чап томонда эса 
бир одамнинг ярим бўйи қадар келадиган тор ва кичкина дарича. 
Бино бўлганидан бери кўп бўлса икки-уч марта очилган, 
ичкаридагилардан ҳеч бирининг эсида ва хаёлида ҳам қолмаган бу 
даричадан ошиб ўтсангиз, қатор-қатор уйларнинг кетидаги каттакон 
ва тартибсиз ўстирилган боқчага тушасиз. Даричанинг чап томонида 
— беш қадам нарида ичкари боқчаси билан ташқари боқчасини бир-
биридан айирган беш пахсали эски девор. Деворнинг уйларга яқин 
бир ерида — бу ҳам ўнг қадамдан ошмайди — ичкарига очиладиган 
бир қанотли эски эшик, ичкаридан занжирланади. Эшикдан у ёққа 
ўтсангиз, ташқарининг чўзиқ, энсиз боқчаси. Унга фақат 
мирзахонадан бир дераза ва бир эшик очилади. Дераза олдида 
Ҳакимжоннинг иш столи. Мирзахонадан бир эшик дахдизга очилади, 
бир эшикча Ҳакимжоннинг кичкинагина ҳужрасига олиб киради. 
Ичкаридаги уйларнинг бошқа ҳеч биридан боқча томонга на дераза 
бор ва на эшик. Чунки боқча кўча демак, кўчада номаҳрам бўлади, 
номаҳрам назаридан ўз номусли хо-тинини сақлаш ҳар бир 

---

Абдулҳамид Чўлпон. Кеча ва кундуз (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
210
мусулмоннинг вазифаси! 
Қатьий қарорини бериб, мияда чала-чулпа ишланган планлар 
билан эриникига қайтган Султонхон бу мажбурий кўчиришдан 
хурсанд ва ўз кундошларини кўнгилдангина олқишлаган эди. 
Ҳовуз бўйида кундошлари билан ўйнаб-кулиб нонушта қилгандан 
кейин, ичкарининг кенг сахни ўртасида — шафтоли тагидаги 
сўричада йиғиштирилмасдан турган ўринларини йиғиштирди, аста-
секин уйчасига ташимоққа бошлади. 
— Ҳай, қишга бир талай бор, ҳалитдан уйга кўчаётирсизми? — 
деди Хадичахон саҳндан ўта туриб. 
— Эри йўқ; совуқ қотиб қолгандир, шўрлик, — деб кесатди 
наридан Пошшахон. 
— Эрдан умидни узганман эрта қачон! — деди баланд овоз билан 
Султонхон. Кейин ўзига томон келаётган Зебига қараб изоҳ берди: — 
Тунов кун мана бу кигизнинг тагидан каттакон бир чаён топиб 
ўлдирдим... Ундан кейин худди ёнғоқдай битта бузоқбошини 
ўлдирдим. Шундан бери кечалари ухлаёлмай чиқаман. Тушимга 
киради, босинқирайман... Уй яхши, жонгинам. 
— Киров ҳам тушиб қолди ўзи. Яхши қиласиз, жонимни қоқай! — 
деди Зеби. 
Шу «жонимни қоқай» сўзи Султонхоннинг қулоғига аллақандай 
ширин эшитилиб кетди. Зебининг чин кўнгилдан чиқариб айтган бу 
сўзи унинг хитой чиннидай жаранглаган овозига буриниб, дуторнинг 
«ғўнг-ғўнг»и сингари майин ва юмшоқ ун берган эди. Султонхон ўз 
кундошини маҳкам қучоқлаб ўпди. 
У ёқда мингбоши шаҳардан янги гаплар топиб келган эди. 
Ташқаридан унинг сўзлангани эшитилгач, шом чоғида хотинлар эшик 
олдига бордилар. 
— Шундай нозик вақгда Мирёқуб ноинсофнинг ўйнагани 
кетганини айтмайсанми? — Мингбоши Ҳакимжонга қараб сўзларди. 
— Битта ўрус хотин би-лан Севастополга кетибди... — Мингбоши 
хохолаб кулди, ичкарида Пошшахон кўкрагини ғижимларди. — 
Баччағарди боласи-ей! Жуда танноз нарсани топибди, дейди. Икки 
ойгача ўйнатармиш... Тўраларимизнинг қовоғидан қор ёғади... Яқин 
бориб бўлмайди. Ҳар бир мингбошига ўнтадан, ҳар бир аминга 

---

Абдулҳамид Чўлпон. Кеча ва кундуз (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
211
иккитадан, ҳар бир элликбошига биттадан яроқлик йигит берадиган 
бўлишибди. Ярим сарфи — ғазнадан, ярим сарфи юртдан! Энди одам 
дараклаш керак. Мингбошиларга ҳоким тўра ўзи ваъз қилди. «Маҳкам 
бўл ҳамманг! Тоғдаги гаплар бўла кўрмасин», деди. 
— Айтганча, тоғда нима гап бўлди? 
— Тоғда оломон хуруж қилипти. Бир мингбошини ўлдирипти. 
Икки амин зўрға қочиб қутулибди. Элликбошилар қўрққанидан 
оломонга қўшилиб кетибди... Маҳкамаларга ўт қўйишибди. Бир-
иккита судхўр бойни дўппослашибди. Бизнинг Ёдгор эчкилар ҳам 
эшитиб қўйса бўларди. Ортиқча ҳовлиқади, қизталоқлар! 
— Хайр, тоғдан гапиринг, хўжайин! 
— Бизнинг нойиб тўра 150 та солдат билан чиқиб, тўполонни 
босиб келди. Икки қишлоқни тептекис қилиптилар. Баъзи 
қишлоқларда баъзи бировларникига солдатлар ўт қўйибди. Чопиш 
ҳам бўпти... Уч-тўрт юз одам қирилганга ўхшайди. 137 кишини 
шаҳарга олиб келиб қамаптилар. Яқинда катта суд бўлади, дейди. 
Нойиб тўранинг гапига қараганда, суд жуда шошилинч бўладиганга 
ўхшайди. Бир нафасда ҳукм қилиб ота беради, дейди-ку! 
Солдатлардан ҳам тўрт-беш киши ўлипти. Ярадор йигирматача бор, 
дейди. Айтишларидан, ўрус солдатлари қишлоқларда мусулмон 
аёлларига ҳам дахл қилганга ўхшайди... Хунук гаплар бор, ишқилиб. 
— Биз нима қиламиз, хўжайин? 
— Нима қилардик. Яна еттита йигит қиламиз. Хушёр бўламиз. — 
Мингбоши бир оз ўйланди. — Э, бизнинг юртлар тинч. 
Фуқароларимиз ҳаммаси ювош, қўйдай. Мен бўлсам уларнинг 
отахониман... Қаттиқ гапирмайман. Жабр қилмайман... Нимага 
тўполон қилсин? Ухлай бер, бемалол! Менинг сояи давлатимда, 
хохласанг, боққа чиқиб ёт! Ҳа! 
Ўзидан хурсанд, кула-кула ичкарига қараб юрди. Хотинлар 
чекилдилар. Уч-тўрт қадам босиб, яна тўхтади: 
— Айтганча, Абсамат ёмон хижолат бўлди, лекин! 
— Хўш, хўш? — деди Ҳакимжон. 
— Ҳамма мингбошининг олдида ҳоким тўра ундан койиб берди. 
Уйига аллақандай бир нўғой хотинни олдириб, янгича мактаб очган 
экан: эркак болаларга ҳам янгича мактаб очмоқчи бўлиб, Тошкентдан 

---

Абдулҳамид Чўлпон. Кеча ва кундуз (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
212
бир пўрим мактабдорни чақиртирган экан. Шуларни айтиб койиди. 
Бир нима бало, деди... Ҳа, ёш сартларга эргашманг, деди... Улар ёш 
турклардан ўрганган, деди. У нима дегани бўлсайкин... «Ёш 
сартлар»и нимаси?» «Ёш турклар»и нимаси? Нимани ўргатади улар? 
Билолма-дим. Мирёқуб бўлсайди ковлаб топарди, бетавфиқ! Хайр, ёт 
энди! Роҳат қил! 
Бир оздан сўнг катта уйдан Зебининг бидратма дутори ва ширин 
ашуласи эшитилди. Кундошлар сўриларга чиқиб ётдилар. Султонхон, 
негадир, уйғоқ: уйига кирмасдан, саҳнда — айвон чеккасида 
ўтирарди. Ниҳоят, ҳамма ухлаб кетди. Шундан кейин Зебининг 
ашуласи тинди. Яна бир оз кейин дутор товуши ҳам алланечук 
бирданига узилиб қолди. Бу узилишда аллақандай бир зарда қилиш, 
бирданига дуторни ирғитиб ташлаш бориди... Шу билан у катта уйга 
ҳам бир на-фасда жимлик чўкди. 
Ерга тушган уч-тўртта хазон япроқлари куз кечасининг совуқ 
шабадаси билан ер бетида шитир-шитир суринардилар. Узоқ-
яқиндаги итларнинг ҳуриши ва япроқчаларнинг шитирлашидан бошқа 
ун қолмади. 
Шундан сўнг Султонхон секингина уйига кирди. Юраги бир оз 
ўйнагани учун бир пиёла совуқ сув ичди. Деразанинг бир қанотини 
очиқ қолдириб, эшигини ичидан беркитди ва қоронғи уйда жимиб йўқ 
бўлди... 
Кўзига уйқу келмаган Ҳакимжон ярим кечага яқин мирзахона 
деразасининг оҳистагина чертилганини эшитди. Ташқарида ўзидан 
бошқа ҳеч ким йўқ эди: мир-шаблар — дарвозахонада ва отхона 
томида ухлардилар. Юраги ўйнашини аранг босиб, шу тобда ўзидан 
бошқа кимса йўқлигини билганлигидан дадил юриб, мирзахонага 
чиқди ва товуш чиқмасин, деб эшигини эмас, паст супали деразани 
очди. 
Деразани яна беркитиб, бу бемаҳал меҳмоннинг орқасидан 
оҳистагина ўз ҳужрасига қайтди: уятчанг кўзларини ердан сира узиб 
ололмасиди. Фақат у — ёш ва зориққан хотин чидаёлмади: ўзича 
отилган ўқ сингари томоғидан ихтиёрсиз отилиб чиққан кучли ва 
интиқ овоз билан: 
— Бераҳм... — деб қичқирди... 

---

Абдулҳамид Чўлпон. Кеча ва кундуз (роман) 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
213
Ва ўзини унинг қучоғига отди.