Microsoft Word Cаидов Лотин-new doc

Savol va topshiriqlar: 
1.
 
Ellinizm tushunchasini izohlab bering? 
2.
 
Ellinizm madaniyatining xususiyatlari deganda nimani tushunasiz? 
3.
 
Grek madaniyatining Markaziy Osiyoga ta’sirini nimalarda ko‘rish 
mumkin? 

79
Vima Kadfiz Hindistonni bosib olgan, u shu yerdagi Matxuri va Kashmir 

shaharlarida dam olib turgan. Aynan nomsiz tangalar shu maskanlarda 
ko‘p topilgani uchun, nomsiz tangalar shu yerlik aholi uchun maxsus 
chiqarilgan degan fikrga kelishimiz ham mumkin. 
Kushon davlati bu davrda eng gullagan va hududlari juda ham kengaygan 
davrni o‘z boshidan kechiradi. Kanishka budda dinini rasmiy ravishda davlat 
dini deb e’lon qiladi. Buddizmni qabul kilib, uning saltanat miqyosidagi 
tashviqotchisi va himoyachisiga aylanadi. Kanishka davlat poytaxtini Dalvar-
zindan Peshovarga ko‘chiradi. Milodning I asr 70-80-yilarida Sharqiy Turkis-
ton yerlari masalasida Xitoy-Kushonlar xitoyliklarning Sharqiy Turkistondagi 
yerlarini egallash uchun qilgan harbiy harakatlarga xayrixoh bo‘lganlar. Hatto 
ular 84 yilda Xitoylarga qarshi kurashish uchun Qashqarga yuborilgan 
Qang‘uy qo‘shinini tezda chaqirib olishni Qang‘uy podsxosidan talab ham 
qiladi. Natijada Qang‘uy podsxosi o‘z ko‘shinini chaqirib oladi. Qashg‘ar 
hokimligi esa xitoyliklarga taslim bo‘ladi. Shundan so‘ng kushonlar Xitoyga 
Turfonni bosib olishga yordam berdi. Buning sababi Kushon elchisi katta 
sovg‘alar bilan Xitoy hukmdorining qizini Kushonlar podsxosiga uylantirish 
maqsadida Xitoyga borgan edi. Xitoy hukmdori uni qamoqqa oladi. Natijada 
ikki o‘rtaga sovuqchilik tushadi. O‘zini haqoratlangan deb hisoblagan Kushon 
hukmdori 70000 kishilik qo‘shin bilan Xitoyga qarshi yurish qiladi. O‘zaro 
kurashda u yengilib, Sharqiy Turkistondan qochishga majbur bo‘ladi. Kushon-
lar Sharqiy Turkistonda o‘z hukmronliklarini o‘rnata olmagan bo‘lsalarda, 
Hindiston yilnomalarida Kanishkaning Tarim havzasini bosib olganligi haqida 
ma’lumotlar berilgan. Xullas, Kanishka podsholik qilgan 23 yillik davrda 
Kushonlar davlati hududlari juda ham kengaygan. 
Soson podsxosi Shopur I yozdirgan «Zoroastr kaabasida» kushonlar 
saltanatining hududi haqida: «Kushonlar mamlakati Peshovar, Qashqar, 
So‘g‘d va Chochgacha cho‘zilgan» -deyiladi. Markaziy Osiyoda kushonlar 
asos solgan 3 ta mashhur shahar bo‘lgan: 
1
- Koson - Farg‘ona vodiysida; 
2
- Kattaqurg‘on - Zarafshon vohasida; 
3
- Kesh - Qashqadaryo viloyatidir. 
Kushon davlatining xalqaro elchilik va savdo aloqalari keng rivoj 
topgan edi. Kushonlar 4 yo‘nalish orqali tashqi savdo olib borganlar: 1 - 
Xitoygacha; 2 - Hindistongacha; 3 – Parfiyagacha; 4 - Kama daryosi 
bo‘ylarigacha; 
Kushonlar doimo Parfiya savdogarlari bilan G‘arb yo‘li uchun raqo-
batchi hisoblanganlar. Odatda har bir davlat hududidan oyiga bir karvon 
chiqariladigan bo‘lsa, Kushonlar g‘arb tarafga oyiga ikki marotaba karvon 
chiqarganlar, bu ish Parfiyani raqobatdan chiqarish maqsadida qilingan. 
Bunga dalil qilib Rim hududlarida Kushon tangalarining Parfiya tanga-
laridan ko‘ra ko‘proq topilganligini keltirishimiz mumkin. 

---

78
Hindistonning Matxura shahrida qad ko‘targan. U shuningdek, mamlakatda 
pul islohotini o‘tkazib, o‘z nomidan tangalar zarb etgan. Kushon hukmdorlari 
ichida birinchi bor oltin tanga zarb ettirgan shoh Vima Kadfizdir. U joriy 
qilgan oltin tangalar Rim oltin tangalarining hajmi, og‘irligi, bezaklari, 
oltinning sifati, hatto og‘irligi (8 gramm) bilan bir xil bo‘lgan. Bu tangalar 
"Dinarius-Aureus" nomi bilan atalgan. Ushbu tangalarni biz Rim imperatori 
Avgust joriy etgan tangalarning ayni nusxasi deb atasak ham bo‘ladi. Avgust 
va Vima Kadfiz bir davrda yashamagan bo‘lsalar, qanday qilib Vima Kadfiz 
Rim oltin tangalaridan nusxa olishi mumkin? - degan savolga D. Makdouell 
quyidagicha javob bergan: "O‘z davrida Rim tangalari tangalari tashqi 
bozorda o‘z o‘rniga ega bo‘lgan, o‘sha paytlarda Rim Parfiya bilan 
chegaradosh bo‘lgan. Keyinchalik, Parfiyani Kushon va Hindiston bilan 
savdo aloqalari natijasida Rim tangalari ushbu hududlarga kirib qolib, shoh 
bu tangalarning ba’zi elementlarini o‘zgartirib o‘z nomidan tangalar zarb 
qildirgan bo‘lishi mumkin".
Kushonlarning tangalari quyidagicha ko‘rinishda bo‘lgan:
Old tomonida: shohning boshi (uning boshiga mato bog‘langan, bu 
uning "hukmdorlik" belgisi bo‘lgan) va "Nika" ma’budasining u tomon 
uchib kelayotgani ("Nika" shohlik, hukmdorlik ato etuvchi ma’buda) 
tasvirlanadi. 
Orqa tomonida 4 xil grekcha va kushoncha yozuv uchraydi:
1. Hukmdor. 
2. Tiran (boshqaruvchi). 
3. Noaniq (Kushon tilida bo‘lgani uchun). Olimlarning taxminicha 
"Kushon", "Gushon"bo‘lishi mumkin. 
4. Hukmdorning ismi. (Ilk hukmdor Geray mil. avv. I asr oxiri – 
milodiy I asr). 
Shuningdek, bizgacha Kushonlar davrida muomalada bo‘lgan "nomsiz 
tangalar" ham yetib kelgan. Ushbu tipdagi tangalar Tojikiston hududidan 
topilgan bo‘lib, ushbu tangalarning muallifi ko‘rsatilmasdan, faqatgina '"Soter 
megas" (shohlar shohi - ulug‘ qutqaruvchi) degan yozuv uchraydi. Ushbu 
tangalar aynan kimga tegishli ekanligi to‘g‘risida bir necha variantlar bor:
- Masson, Pugachenkova: Kudzula Kadfiz chiqargan bo‘lib, davlat ishla-
ridan pastroq mavqe’da bo‘lgan ishlarda (qora bozorda) muomalada bo‘lgan. 
- A. Somonetga: Kadfiz II chiqargan bo‘lib, u yoshligida davlatni otasi 
boshqargan, Kadfiz II esa maydaroq joy va maskanlarni boshqargani 
uchun, otasi uning obro‘sini ko‘tarish uchun "nomsiz tanga" chiqarishga 
ruxsat bergan. Tangada o‘z nomini bermaganiga sabab, o‘sha paytda 
boshqaruv tizimi to‘laligicha otasining qo‘lida bo‘lganligidir. 
- E.V.Zayman fikricha, har bir shoh shu turdagi tangalarni muntazam 
ravishda past tabaqa vakillari uchun muomalaga chiqarilgan. 
"Yuqoridagi tahminlarni tahlil qiladigan bo‘lsak, bizga ma’lumki 
67