Microsoft Word Cаидов Лотин-new doc

Savol va topshiriqlar: 
1.
 
Makedoniyalik Iskandar saltanatining tashkil topishi haqida gapirib 
bering. 
2.
 
Iskandar hokimiyat tepasiga qay tarzda keldi?
3.
 
Makedoniyalik Iskandarning harbiy yurishlari haqida nimalarni bilasiz? 
4.
 
Iskandar saltanati nega parchalanib ketdi? 
59
2.7. Ellinizm va uning Markaziy Osiyo madaniyatiga ta’siri 
O’quv maqsadi: 
Markaziy Osiyoga yunon madaniyatining kirib 
kelishi, yunon va mahalliy madaniyatning qo’shilishi asosida shakllangan 
Ellin davri, ellinizm madaniyati, uning o’ziga xos xususiyatlari, Markaziy 
Osiyo xalqlari tarixida tutgan o’rni haqida talabalarga atroflicha tahliliy 
va qiyosiy ma’lumotlar berish, davr to’g’risida to’liq tasavvur hosil 
bo’lishiga erishish.
Tayanch tushunchalar: 
Ellinizm, imperiya, grek tili, varvar, Avesto, 
Ioniya, epigramma, falsafa, Mitra, polis, Nika, arxektura, agressiv, 
gimnaziya
 
Qadimgi dunyo tarixida ellinizm deb atalgan davr eng murakkab 
qarama-qarshiliklar bilan to‘lib toshgan davr hisoblanadi. Aleksandrning 
g‘alabasi va ellinistik davlatlarining tashkil topishi ijtimoiy va iqtisodiy 
sohalarda o‘z an’ana va xususiyatlariga ega bo‘lgan Sharq xalqlari ustidan 
grek-makedoniyaliklarining to‘liq g‘alaba qozonishi deb bo‘lmaydi. 
Ellinizm konkret tarixiy xodisa, iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, mafkuraviy, 
madaniy hayotda grek va yerli aholi xususiyatlarini o‘zida mujassam-
lashtirgan tarixiy voqe’likdir. 
Miloddan avvalgi 312 yili Salavka Bobilda o‘z hokimiyatini 
qat’iylashtiradi va to‘qqiz yil davomida davlati chegarasini kengaytira 
borib, Eron va Markaziy Osiyoni ham egallaydi. Ammo Markaziy Osiyo-
ning erksevar xalqlarini osonlik bilan o‘ziga qaram etolmaydi, qo‘zg‘a-
lonlar tinchimaydi. 293 yili Spitamennig qizi Apamadan tug‘ilgan o‘g‘li 
Antioxni Markaziy Osiyoga yordamchi hokim etib tayinlaydi. Antioxning 
faoliyati natijasiga qo‘zg‘alonlar birmuncha bostiriladi. 280 yili Salavka 
vafot etgach, Antiox otasini o‘rnini egallaydi. Salavkiylar davrida 
Markaziy Osiyo mintaqasida Aleksandr yurishlari, undan so‘ng hokimiyat 
uchun bo‘lgan kurashlar natijasida izdan chiqqan normal hayot tiklana 
boshlaydi. Lekin osoyishta hayot uzoq davom etmaydi, markaziy davlat-
dagi notinchliklardan foydalangan joylardagi hokimlar Baqtriya va 
Parfiyani mustaqil davlat deb e’lon qiladilar. 
Aleksandrning Osiyo va Yevropa sintezi haqida Diodod quyidagilarni 
yozadi: "Aleksandir odamlarni Osiyodan Yevropaga va aksincha, Yev-
ropadan Osiyoga ko‘chirish, aralash nikohlar tashkil qilish, xalqlar orasida 
aloqa o‘rnatish yo‘li bilan buyuk qitani bir xil fikrlash va kardoshlarcha 
do‘stlikka olib kelish yo‘lida ish tutti." 
Aleksandr, albatta, barcha xalqlarni birlashgirish maqsadini siyosiy 
jihatdan amalga oshirolmadi, imperiya bo‘linib ketdi, ammo ob’ektiv 
qaralganda, Sharq va G‘arb xalqlari orasida xaqiqatdan aralashuv, har ikala 

---

58
rejasini tuzdi. Bu qal’ada Iskandarga muxolifatda bo‘lgan ko‘pgina 
mahalliy hokimlar, ularning oilalari joylashgan edi. Ular orasida eparx 
Xorien ham bo‘lib qal’ani yunonlar uning nomi bilan atashgan. Xorien 
Iskandar elchisi Oksiartdan barcha gapni eshitgach, darhol qarshiliksiz 
taslim bo‘lib qoldi. Shunday qilib, miloddan avvalgi 327 yilning yozida 
Iskandar Markaziy Osiyoni o‘ziga to‘liq bo‘ysundirib oldi. U mahalliy 
aslzodalardan Oropiya ismli kishini So‘g‘d podsxosi qilib tayinlab, tez 
kunda Hindikush orqali Hindistonga yurish boshlab yubordi. Diodarning 
xabariga ko‘ra, qo‘zg‘alonning birinchi bosqichida "Iskandar ko‘zg‘olon 
ko‘targan so‘g‘diylarni yengib, 120 ming aholini qirib yubordi", uning 
ikkinchi bosqichida "u baqtriyaliklarga jazo berib, so‘g‘diylarni qaytadan 
o‘ziga bo‘ysundirdi va joylarda qal’alar barpo etdi" , ko‘zg‘alonning 
uchinchi bosqichida "qo‘zg‘alon ko‘targan so‘g‘diylarning tog‘larga 
qochib yashiringanlari asirlikka olindi". 
Shunday qilib,Markaziy Osiyo xalqlarining Spitamen boshliq milliy 
ozodlik kurashining uchinchi bosqichi Iskandarning Hisor tog‘laridagi 
baland qoyalar ustida kurilgan kal’alarga yashiringan mahalliy aslzoda-
larga qarshi kurashi bilan yakunlandi.