Microsoft Word Архитектуравий ашёшунослик

Bog’lanuvchanlik. 
Beton 
qorishmaning 
tashqi 
fizik-mexanik 
omillar 
tasirida 
qatlamlanmaslik  xususiyati  bog’lanuvchanligini  ifodalaydi.  Beton  qorishmasi  tashilayotganda, 
qoliplanish  jarayonida  qatlamlanishi,  yani  suv-tsement  aralashmasi  to’ldirgichlardan  aloh’ida 
ajralishi mumkin. 
Beton  qorishmasining  bog’lanuvchanlik  darajasini  plastiklik  darajasi  bilan  aniqlash 
mumkin.  Bog’lanuvchanligi  etarli  bo’lmagan  beton  qorishmasi  standart  konusni  to’ldirish  va 
zichlashtirish  jarayonida  qatlamlanadi  va  qolip  echilgach,  h’osil  bo’lgan  beton  konus  sochiladi 
yoki qulaydi. 
Beton  qorishmasining  qatlamlanishi  beton  strukturasining  buzilishiga  va  h’ossalarining 
yomonlashishiga sabab bo’ladi. Beton qorishmasining bog’lanuvchanligini oshirish uchun uning 
tarkibini  to’g’ri  tanlash  zarur.  Beton  tarkibida  tsement  miqdorining  ko’p  bo’lishi,  suv 
miqdorining kamayishi qorishmaning qatlamlanishini keskin pasaytiradi. 
Yuqori  markadagi  tsementlar  oz  miqdorda  past  markadagi  betonlar  tayyorlash  uchun 
ishlatilganda  beton  qorishmasining  suv  ushlashlik  qobiliyati  kamayadi  va  natijada  qorishma 
qatlamlanadi.  Beton  tarkibini  h’isoblashda  uzluksiz  granulometrik  tizimni  saqlash  h’am  yaxshi 
natija beradi. 
Beton  qorishmasining  qulay  joylanuvchanligi  uning  tarkibidagi  suvning  miqdoriga 
bevosita  bog’liq  bo’ladi.  Beton  qorishmasiga  qo’shilgan  suv  tsement  gidratatsiyasi  va 
to’ldirgichlar yuzasini h’o’llash uchun sarf bo’ladi. Beton qorishmasini qorish, tashish, qoliplash 
va zichlashtirish singari texnologik jarayonlarni h’isobga olib suv miqdori ko’paytiriladi. Mayda 
va  yirik  to’ldirgichlar  miqdori  muayyan  mutanosiblikda  belgilanmasa,  beton  qorishmasining 
suvga  bo’lgan  talabi  oshib  ketadi.  Masalan,  serqum  betonlar  suvni  ko’p  talab  qiladi,  chunki 
qumning solishtirma yuzasi shu massadagi yirik to’ldirgichga nisbatan ancha ko’p bo’ladi. 

---

Betonning  asosiy  xossalari  doimiy  o’zgarmas  bo’lishi  uchun  suv-tsement  nisbati  h’am 
o’zgarmas bo’lishi kerak. Odatda 1 m
3
 beton qorishmasi tayyorlash uchun, tsement sarfi 200-400 
kgm
3
 bo’lganda  sarflanayotgan  suvning  miqdori  betonning  markasiga  mos ravishda  o’zgarmas 
bo’ladi.  Shuning  uchun  beton  tarkibi  h’isoblanayotganda  suvning  miqdorini  tsementning 
miqdoriga nisbatan avvaldan tayyorlangan jadval yoki grafiklar yordamida 
to’ldiruvchilarning turi va fraktsiyasini h’isobga olgan h’olda tanlash mumkin (7.4-rasm). 
Chunonchi  beton  qorishmasi  tarkibida  qumning  ko’payishi  tsement  xamirining  sarfini 
oshiradi.  Shuning  uchun  mayda  va  yirik  to’ldirgichlar  nisbatini  shunday  tanlash zarurki,  bunda 
donalar orasidagi bo’shliq minimal bo’lishi kerak. Tsement xamiri miqdorini asossiz kamaytirish 
betonning zichligi va mustah’kamligiga salbiy tasir ko’rsatadi.