Microsoft Word Архитектуравий ашёшунослик

7.5-rasm. Beton qorishmasi strukturasi  a) bikr; b) h’arakatchan. 
Щаракатчанлик ОК, см 
С
у
в
 с
а
р
ф
и
 С
, 
к
г
м
3
 
С
у
в
 с
а
р
ф
и
 С
, 
к
г
м
3
 
Бикрлик Ж, с 

---

Yirik to’ldirgich donalarining bir-biridan qochish  koeffitsienti    bikr qorishmalarda 1,05-
1,15  va  h’arakatchan  qorishmalarda  1,2-1,5  ga  teng  bo’ladi.  Yirik  to’ldirgich  donalarini  bir-
biridan  qochishi  h’addan  ziyod  bo’lsa,  tsement  qorishmasi  sarfi  ko’payadi,  betonning  fizik-
mexanik va deformativ xususiyatlari yomonlashadi. 
Beton qorishmasi  h’arakatchanligini tsement va suv sarfini oshirish  h’isobiga ko’paytirish 
betonning  zichligi  va  mustah’kamligiga  salbiy  tasir  ko’rsatadi.  Shuning  uchun  beton 
qorishmasining  h’arakatchanligini  oshirish  maqsadida  uning  tarkibiga  turli  plastifikatorlar 
kiritish mumkin. 
Beton 
qorishmasini 
plastifikatsiyalash 
uchun 
tarkibiga 
kimyoviy 
moddalar-
gidrofillashtiruvchi (lignosulfonatlar), gidrofoblashtiruvchi (milonaft, asidol va boshqalar), difil, 
yani  h’am  gidrofoblik  h’am  gidrofillik  xususiyatlari  beruvchi  sintetik  yog’li  kislotalar, 
mikroko’pik h’osil qiluvchi (ishqoriy yog’och peki) va boshqa kompleks qo’shimchalar qo’shish 
tavsiya etiladi. 
Hozirgi  kunda  beton  qorishmasini  plastifikatsiyalash  maqsadida  o’ta  samarali 
superplastifikatorlar  quyidagi  polimerlar  asosida  tayyorlanadi:  melamin  smolasi  h’osilasi  yoki 
naftalin sulfokislotalar (S-3); lignosulfonatlar va kaprolaktam chiqindilari asosidagi moddalar va 
boshqalar.  Superplastifikatorlar  beton  qorishmasiga  0,15-1,2  %  tsement  miqdoriga  nisbatan 
qorishma tayyorlanayotgan jarayonda qo’shiladi. 
Beton  qorishmasi  tarkibiga  plastifikatorlar  qo’shish  uni  tayyorlash  texnologiyasini  va 
qorishmani  qoliplarga  joylashtirishni  osonlashtiradi.  Plastifikatorlarning  beton  qorishmasidagi 
tasir kuchi 1-1,5 soat saqlanadi. 
Beton  qorishmasidagi  ishqoriy  muh’itda  plastifikatorlar  beton  uchun  zararsiz  moddalarga 
aylanadi  va  keyinchalik  undan  tayyorlangan  buyum  va  konstruktsiyalarning  ekspluatatsion 
xususiyatlariga salbiy tasir ko’rsatmaydi. Tajribalar shuni ko’rsatadiki, beton tarkibiga kiritilgan 
gidrofob  va difil plastifikatorlarning gidrofob effekti,  yani o’ziga  suvni  yuqtirmaslik  xususiyati, 
uzoq  yillar  saqlanar  ekan.  Odatda  bunday  betonlar  atmosfera  muh’itiga  va  sovuqqa  chidamli 
bo’ladi. 
Bundan  tashqari  beton  qorishmasini  plastifikatsiyalash  suv-tsement  nisbatini  kamaytirish, 
natijada  betonning  zichligi  va  mustah’kamligini  oshishiga  olib  keladi.  Hozirgi  kunda  beton 
qorishmasini plastifikatsiyalash va suv ushlashlik h’ossasini yaxshilash maqsadida gelpolimerlar 
(gidrosorslar)  qo’shilmoqda.  1  g  gelpolimerlar  50-100,  h’atto  1000  ml  suvni  o’ziga  vaqtincha 
bog’lay  oladi.  Suvga  to’yingan  gelpolimer  bir  necha  kun  davomida  suvning  bir  qismini 
yo’qotadi.  Suvning  qolgan  qismi  esa,  vaqt  o’tishi  bilan  tsement  gidrotatsiyasi  jarayonini  suv 
bilan taminlaydigan ichki mikro suv “h’avzalari” vazifasini o’taydi. 

---

Beton  qorishmasi  tayyorlanganda,  dastlabki  soatlarda  (kunlarda)  suvni  yo’qotishni  oldini 
olish  tadbiri  betondan  tayyorlangan  beton  va  temirbeton  konstruktsiyalarda  yoriqlar  paydo 
bo’lishini, mustah’kamlikni pasayishini keskin kamaytiradi.