Microsoft Word Архитектуравий ашёшунослик

Beton va temirbeton arxitekturada 
 
Reja: 
8.1. Umumiy malumotlar 
8.2. Yig’ma temirbeton konstruktsiyalar 
8.3. Yig’ma temirbeton konstruktsiyalar ishlab chiqarish 
8.4. Monolit temirbeton konstruktsiyalar 
 
8.1 Umumiy malumotlar 
Temirbeton  qurilish  konstruktsiyasi  bo’lib,  beton  matritsadan  va  po’lat  armatura 
karkasidan iborat kompozitsion materialdir. 
Temirbeton  jamoat  va  sanoat  binolari  va  transport  qurilishida,  gidrotexnik  inshootlar  va 
boshqa maxsus obektlar qurilishida keng miqyosda qo’llaniladi. 
Temirbeton  rivojlangan  mamlakatlarda  XIX  asr  oxiridan  boshlab  ko’plab  ishlatilgan. 
Temirbeton  konstruktsiyalar  nazariyasini  yaratish,  loyixalash  va  ishlab  chiqarish  soh’alarida 
prof. 
N.A.Belelyubskiy, 
İ.G.Malyuga, 
A.F.Loleyt, 
A.A.Gvozdev, 
Yu.V.Chinenkov, 
A.B.Ashrabov, T.J.Junusov, B.A.Asqarov va boshqalar shug’ullandilar. 
Monolit temirbeton bilan  birgalikda  yig’ma temirbeton buyum  va konstruktsiyalarni  bino 
va  inshootlar  qurilishida  ishlatish  meh’nat  unumdorligini  oshirishga,  qurilish  muddatini 

---

qisqartirishga  va  tannarxini  pasaytirishga  olib  keladi.  Malumki,  betonning  siqilishdagi 
mustah’kamligi  cho’zilishdagi  mustah’kamligiga  nisbatan  bir  necha  o’n  barobar  ko’pdir. 
Betonning aynan shu xususiyati temirbeton konstruktsiyalar tayyorlanganda cho’ziluvchi qismini 
po’lat armaturalar bilan kuchaytirishni taqozo etadi. 
Beton  va  po’lat  armaturaning  yaxshi  tishlashishi  va  h’arorat  tasirida  chiziqli  kengayish 
koeffitsientlarining  yaqinligi  temirbetonni  bir  butun  tizim  bo’lib  ishlashini  taminlaydi.  Beton 
po’lat armaturani ob-h’avo tasirida korroziyalanishdan saqlaydi. 
Temirbeton tayyorlanish usuliga ko’ra monolit va yig’ma konstruktsiyalarga bo’linadi. 
Monolit  temirbeton  konstruktsiyalar  bevosita  qurilish  maydonlarida  tayyorlanadi.  Ular 
maxsus  loyixalar  asosida  quriladigan  bino  va  inshootlarda,  gidrotexnik,  yo’l  qurilish  va 
aerodrom  qoplamalari  va  boshqa  inshootlarda  ishlatiladi.  Monolit  temirbetonni  barpo  etishda 
qolip-opalubka, h’avoza va  beton quyish  ishlariga ko’p qo’l  meh’nati sarf  bo’ladi. Ularni quruq 
issiq iqlim sharoitida va qish mavsumida tayyorlash qiyinchiliklar tug’diradi. 
Yig’ma  temirbeton  konstruktsiyalar  zavodda  mexanizatsiyalashtirilgan  sharoitda  ishlab 
chiqariladi  va  qurilish  maydonlarida  montaj  qilinadi.  Bunda  tiplari,  o’lchamlari  minimal 
o’zgaruvchan bo’lgan temirbeton konstruktsiyalar ishlab chiqarish tejamli bo’ladi. 
Temirbeton konstruktsiyalar oddiy va armaturasi avvaldan taranglangan turlarga bo’linadi. 
Po’lat  armaturani  avvaldan  taranglashdan  maqsad  po’lat  sterjendagi  plastik  deformatsiyalanish 
h’olatini,  temirbeton  konstruktsiyaga  yuklama  qo’yilganda,  keskin  kamaytirishdir.  Bu  h’olatda 
temirbeton  konstruktsiyaning  cho’ziluvchi  qismidagi  beton  siqiladi  va  unga  shu  kuchlanishdan 
yuqori  bo’lgan  kuchlanish  h’osil  bo’lgandagina  cho’zilishga  ishlaydi.  Konstruktsiyaning 
cho’ziluvchi  qismidagi  armatura  taranglanganda  betonda  yoriqlar  h’osil  bo’lishi  keskin 
kamayadi. 
Armaturasi  avvaldan  taranglangan  temirbeton  konstruktsiyalarda  beton  va  armaturaning 
yuk  ko’tarish  imkoniyatlari  to’laroq  ishlatiladi  va  shuning  uchun  konstruktsiyaning  massasi 
kamayadi. 
Bu 
turdagi 
konstruktsiyalar 
tayyorlashda 
yuqori 
markadagi 
beton 
va 
mustah’kamlikdagi po’lat armaturalar ishlatish maqsadga muvofiqdir. 
Rivojlangan  mamlakatlarda  monolit  temirbeton  konstruktsiyalar  tayyorlashga  moyillik 
yuqoridir.  Hozirgi  kunda  O’zbekistonda  monolit  beton  ishlarini  olib  borish  bo’yicha  Vazirlar 
Maxkamasining qarorlari mavjud bo’lib, bu soh’ani rivojlantirishga katta ah’amiyat berilmoqda. 
2003  yilda  katta  assortimentda  unifikatsiyalashtirilgan  monolit  beton  qoliplarini  ishlab 
chiqarishga  ixtisoslashgan  “Pashal  Verke”  LTD  o’zbek-nemis  qo’shma  korxonasining  ishga 
tushirilishi bunga yaqqol misol bo’ladi.