Microsoft Word Амиров Elektr o`lchashlar doc

U 0
R Rx  0
^Ux , bu yerda: U₀ – namunaviy kuchlanish.
Qarshiliklar bevosita usulda ommetrlar yordamida o‘lchanadi (3.9 - rasm).
Rasmdagi sxemalardan ko‘rinib turibdiki, magnitoelektrik ampermetr pA
^{3.8 - rasm} qarshilik R_x bilan ketma-ket (a) yoki
parallel (b sxemada) ulanishi mumkin. O‘lchash diapazoni keng bo‘lganligi uchun a sxema ko‘proq qo‘llaniladi.

3.9- rasm.
Ikkala sxemaning umumiy kamchiligi – o‘lchash natijasining manba kuchlanishiga bog‘liqligidir. Bu narsa har doim o‘lchashdan oldin SA kontaktni ulab, ko‘rsatkichni o‘zgaruvchan rezistor (R) yordamida nolga keltirib turishni taqozo etadi.
Logometrik mexanizmli ommetrlar yuqorida ko‘rsatilgan kamchilikdan ancha holi (3.10 - rasm). Bunday asbobda o‘zgarmas tok manbai yoki qo‘l bilan harakatga keltiriladigan o‘zgarmas tok generatori ishlatiladi. Manba kuchlanishining nomo‘tadilligi ma’lum o‘lchash doirasida aniqlikka ta’sir etmaydi. Bunday generatorning kuchlanishi 500 V gacha yetishi mumkin.

Masala. Elektr mashina yakor chulg‘amiga ichki qarshiligi RpA = 0,01 Om bo‘lgan ampermetr va ichki qarshiligi RpV = 250 Om bo‘lgan voltmetr ulangan.
Asboblar ko‘rsatishi 8,5 A va 1,25 V. Minimal xatolikka ega bo‘lgan o‘lchash sxemasini tanlang. Yakor chulg‘amining qarshiligi va nisbiy xato-likni aniqlang.
Yechish. Yakor chulg‘ami qarshiligini o‘lchashda ampermetr va voltmetr usulidan foydalanish mumkin.
^{3.10 - rasm} Bizga ma’lumki, yakor chulg‘amining qarshiligi R_ya kichik bo‘lgani uchun voltmetr ampermetrdan keyin ulanadi. Om qonuniga ko‘ra Rya=Uya /Iya bo‘lib, ampermetr umumiy tok (I) ni o‘lchaydi.
Ma’lumki, U = 1,25 V, RpV = 250 Om, voltmetr toki IpV = U/RpV =
1,25/250 = 0,005 A.
Unda yakor chulg‘amidagi tok: Iya = I – IpV = 8,5 – 0,005 = 8,495 A.
Yakorning haqiqiy qarshiligi: R_ya= U/I_ya = 1,25/8,495 = 0,1471 Om.
Asboblar ko‘rsatilgan sxema bo‘yicha ulangani uchun yakor qarshiligi:
R U_ya = _V /I _A = 0,14905 Om
.
Qarshilikni o‘lchashdagi nisbiy xatolik:
(Rya  Rya )
_R  100%  1,63%
R_ya
.
O‘zgaruvchan tok zanjirida qarshilikni o‘lchash. O‘zgaruvchan tok zanjiridagi qarshilik bilvosita usul (ampermetr, voltmetr va vattmetr), taqqoslash (ko‘prik va kompensatorlar) asboblari hamda rezonans hodisasi asosida ishlovchi maxsus asboblar yordamida o‘lchanadi.
Kompleks qarshilikning modulini bilvosita o‘lchash – ampermetr va voltmetr yoki ampermetr, voltmetr hamda vattmetr ko‘rsatishlari asosida kompleks qarshilikni hisoblashni ko‘zda tutadi.
O‘zgaruvchan tok zanjirlari kompleks qarshilikning aktiv va reaktiv tashkil etuvchilari universal ko‘priklar yordamida alohida o‘lchanadi.
Izolyatsiya qarshiligini o‘lchash. Ikki simli liniyaning izolyatsiyasini quyidagi ikki sxema yordamida o‘lchash mumkin (3.11 - rasm), a sxema – manba kuchlanishi ta’sirida bo‘lmagan liniya simlarining izolyatsiyasini o‘lchash, b sxema – kuchlanishli sxema uchun ishlatiladi.

3.11- rasm.
R^A  R^pV (U / U ^B 1) ; B simi uchun:
Liniyaning A simi uchun:
^{RB  RpV (U / UA  1)} ; bunda ^U_A, ^UB – voltmetrlar ko‘rsatishlari.
Uch fazali zanjirlarda izolyatsiya qarshiligi uchta voltmetr yordamida o‘lchanadi (3.12 - rasm).
Agar biron liniya simida izolyatsiya qarshiligi o‘zgarsa, voltmetrlar ko‘rsatishlari o‘zgaradi. Izolyatsiya normal bo‘lganda, voltmetrlar faza kuchlanishlarini ko‘rsatadi. Bitta liniya simi uzilib qolsa, shu simdagi voltmetr nolni, qolgan ikkitasi esa liniya kuchlanishini ko‘rsatadi.
K abel liniyalaridagi shikastlangan joyni aniqlash. Kabel liniyalarining shikastlanishiga simlar, jihozlar orasida qisqa tutashishlar, simning uzilishi va yerga qisqa tutashishi kiradi. Shikastlangan joygacha bo‘lgan masofa turli usullar bilan aniqlanadi.
Eng ko‘p tarqalgan usullardan solishtirish yoki sirtmoq usullari ma’lum. Bu usullar kabel izolyatsiyasi ishdan chiqqanda yoki simlar bir-biri bilan qisqa tutashgan joyning qarshiligi 1000 Om dan
3.12 - rasm oshmaganda qo‘llaniladi. Agar tutashgan joyning
qarshiligi bundan katta bo‘lsa, u katta tok bilan kuydiriladi. Kabelning shikastlangan joyigacha bo‘lgan masofani o‘lchashda maxsus ko‘prik (KM – 61 C yoki P 333 turdagi ko‘prik) lardan foydalaniladi. Bunda Varley va Murrey sxemalari qo‘llaniladi.
Varley sxemasi (3.13 - a rasm) da shikastlangan kabel liniyasi o‘lchash ko‘prigining bitta yelkasiga ulanadi. Ko‘prik muvozanatlangandan so‘ng noma’lum qarshilik quyidagi formuladan aniqlanadi: