|
Tayanch soʻz va iboralar
Bank kapitali. regulyativ kapital, 1-darajali (asosiy) kapital, 2-darajali
(qoʻshimcha) kapital, bank kapitali yetarliligi, Xalqaro Bazel qoʻmitasi, Bazel 1
kelishuvi, Bazel andozalari va talablari, asosiy kapital elementlari, banklarning
kapitallashuv darajasi, qisqa muddatli subordinar qarzlar, nomoliyaviy aktivlar,
bank leveraji, fond bozorlari, valyuta kurslarning barqarorligi, markaziy bankning
pul-kredit siyosati, milliy valyutaning barqarorligi, mamlakat toʻlov balansi.
Oʻz-oʻzini nazorat qilish va muhokama uchun savollar
1.
Bank kapitalini tashkil qiluvchi asosiy elementlar.
2.
Bazel andozalari boʻyicha banklarning qoʻshimcha kapitali tarkibidagi
asosiy elementlari.
3.
Tijorat banklari-I va II darajali kapitallari nimalardan iborat?
4.
Bank kapitalini boshqarishning asosiy obyektlari.
5.
Bank kapitali yetarliligi va unga nisbatan oʻrnatilgan talablar.
6.
Bazel-III talablari nimalardan iborat?
7.
Tijorat banklari kapitalini oshirish manbalari.
152
12-BOB: TIJORAT BANKLARI EMISSION OPERATSIYALARINI
BOSHQARISH
§
12.1. Tijorat banklarining emission faoliyati
§
12.2. Tijorat banklari tomonidan qimmatli qogʻozlarni muomalaga chiqarish
tartibi
§
12.3. Tijorat banklarini emission operatsiyalarini boshqarish usullari
§
12.1. Tijorat banklarining emission faoliyati
Xalqaro bank amaliyotida banklarni depozit boʻlmagan resurslari tarkibida
yirik manbalardan biri qimmatli qogʻozlar hisoblanadi.
Banklar moliyaviy resurslarni shakllantirish maqsadida aksiya, obligatsiya,
depozit va jamgʻarma sertifikatlarni muomalaga chiqaradi. Shuningdek, tijorat
banklari uzoq muddatli resurslarini shakllantirishda ipoteka va subordinar qimmatli
qogʻozlari muhim oʻrin tutadi. Banklarning qimmatli qogʻozlarni muomalaga
chiqarish orqali resurslarni shakllantirish bilan bogʻliq operatsiyalarini ikkita
guruhga ajratish maqsadga muvofiq.
Birinchi guruhga, tijorat banklari ustav va qoʻshimcha kapitalini
shakllantirish maqsadida aksiya va subordinar qimmatli qogʻozlarni muomalaga
chiqarish boʻyicha operatsiyalari, ikkinchi guruhga, qisqa va uzoq muddatli
resurslarga boʻlgan ehtiyojini qoplash uchun obligatsiya va ipoteka qimmatli
qogʻozlari, depozit va jamgʻarma sertifikatlari bilan bogʻliq operatsiyalari kiradi.
Aksiya va sertifikatlarning bozor bahosi banklarning ushbu bozordagi
faoliyatini baholovchi iqtisodiy koʻrsatkich hisoblanadi.
Tijorat banklari aksiyalari va sertifikatlarnig bozor bahosi ortib borishi
ularning oldi–sotdisiga ijobiy taʻsir koʻrsatadi. Koʻpchilik hollarda tijorat banklari
oʻz aksiyalari va sertifikatlarini ikkilamchi qimmatli qogʻozlar bozoridagi bahosini
oshirish maqsadida investitsion kompaniyalar orqali investor sifatida ham
maydonga chiqishi mumkin.
153
Tijorat banklari aksiyalari, obligatsiyalari va sertifikatlarni bozor bahosi
moliya bozoridagi mavjud talab va taklif asosida oʻrnatiladi. Aksiya va
sertifikatlarni nominal va bozor bahosi oʻrtasidagi farq ijobiy yoki salbiy boʻlishi
mumkin. Agar ushbu farq ijobiy boʻlsa, tijorat banklari moliyaviy jihatdan
barqaror va raqobatbardosh ekanligidan dalolat beradi. Mazkur holat banklarni
qimmatli qogʻozlar orqali resurslarini oshirishga ijobiy taʻsir koʻrsatadi.
Tijorat banklari aksiya, obligatsiya va sertifikatlarini bahosiga taʻsir
qiladigan asosiy omillardan biri ularga toʻlanadigan dividend miqdori va foiz
toʻlovlari hisoblanadi. Aksiya va sertifikatlarga toʻlanadigan toʻlovlar miqdorini
yuqoriligi va barqarorligi banklarni qimmatli qogʻozlar bozoridagi emitent
nufuzini oshirishga bevosita taʻsir qiladi. Chunki bozor iqtisodiyoti sharoitida har
qanday faoliyatning asosida iqtisodiy manfaatdorlik yotadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat banklariga resurslarni jalb qilishni
maqbul usullaridan biri qimmatli qogʻozlarni qayta sotib olish boʻyicha
shartnomalar tuzish yoki «repo» operatsiyasi hisoblanadi. Ushbu kelishuvda, bank
sotilgan qimmatli qogʻozlarni maʻlum muddatdan soʻng oldindan kelishilgan
bahoda qayta sotib olishni oʻz zimmasiga oladi.
Bu operatsiyaning afzalligi shundaki, bank oʻzining qisqa muddatli kredit
resurslariga boʻlgan ehtiyojini qondirsa, benifisar esa vaqtincha boʻsh
mablagʻlarini ishonchli manbaga samarali joylashtirish orqali nisbatan yuqori
miqdorda foyda oladi. Odatda, ushbu operatsiyalar boʻyicha mablagʻlar bir kundan
bir necha oygacha, asosan, qisqa muddatga beriladi. Shu bilan birga, «repo»
operatsiyasi bankka quyidagi qulayliklarni beradi:
- bankni likvidlilik jihatidan yuqori riskka duchor qilmaydi. Chunki,
qimmatli qogʻozlar maʻlum kelishilgan muddatga emissiya qilinadi;
- bank sotilgan qimmatli qogʻozning qiymati miqdoridagi mablagʻni
mijozning hisobvaragʻini, agar uni hisobvaragʻi shu bankda ochilgan boʻlsa,
debetlash yoʻli bilan yoki benefisarni boshqa bankdagi hisobavaragʻidan qisqa
muddatda olish imkoniyatiga ega. Shuningdek, agar benefisarning hisobvaraqasi
154
shu bankda ochilgan boʻlsa, u holda, bank Markaziy bankka «repo» summasi
miqdoridagi summaga majburiy zahira ajratmasi bazasini kamaytiradi;
- xalqaro bank amaliyotida tijorat banklari «repo» operatsiyalari asosida jalb
qilingan mablagʻlari hisobidan Markaziy bankka majburiy zahiralar toʻlashdan va
depozit operatsiyalardagi kabi mablagʻni sugʻurta qilishdan ozod etilgan. Ushbu
holat, Oʻzbekiston Respublikasi tijorat banklari amaliyotida ham joriy etilgan
boʻlib, ularga mazkur operatsiya asosida mablagʻlarni kengroq jalb qilish
imkoniyatini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
