|
2.2. “Sherdor” mehmonxonasida motivlashtirish usullarining qo’llanilish
holati
Har qanday korxonada xodimlarni boshqarish jarayonida rahbar o’zi
xohlamagan taqdirda ham motivlashtirishning usullaridan foydalanadi yoki ularni
qo’llaydi. Umuman oladigan bo’lsak, amaliyotda motivlashtirishning quyidagi
usullari qo’llaniladi:
- pulni rag’batlantirish va mukofotlash sifatida ishlatish;
- jazolash;
- raqobatni kuchaytirish;
- ish orqali motivlashtirish;
- yutuqni tan olish va taqdirlash;
- xodimlarni o’qitish va yuksaltirish;
- salbiy ta’sirni cheklash va me’yorlash;
- guruh mehnatini mukofotlash va rag’batlantirish;
- xodimlarni boshqaruv ishlariga jalb etish va hokazolar.
“Sherdor” mehmonxonasi misolida oladigan bo’lsak, mehmonxonada
motivlashtirishning “pulni rag’batlantirish va mukofotlash sifatida ishlatish” usuli
qisman qo’llaniladi. Ya’ni bunga xodimlarga ish haqi berilishini aytishimiz
mumkin.
Motivlashtirishning “jazolash” usulidan esa juda oz bo’lsada bir xil xatoni
takrorlagan vaqtda, yoki mehmonxona ichki tartib-qoidalarini bo’zgan yoxud
ularga bir necha marta rioya qilmagan paytlarida qo’llaniladi. Birinchi martasiga
xodim ogohlantirish oladi. Keyingi safargi xato uchun xodim hayfsan oladi.
Keyinchalik ham u o’zini isloh qilmasa, undan jarima undiriladi yoki ish haqining
ma’lum bir qismidan mahrum qilinadi. Agarda xato jiddiy ahamiyatga ega bo’lsa,
xodim ishdan bo’shatilishi ham mumkin.
Mehmonxonaga xodimlarni ishga yollash vaqtida mehmonxona direktori va
ishga joylashmoqchi bo’lgan shaxs o’rtasida mehnat shartnomasi to’ziladi. Unda
ikki tomon uchun ham manfaatli, qo’shimcha mehnat shartlari kiritilishi uchun
31
alohida joy mavjud. Ushbu mehnat shartnomasida, o’z navbatida, tomonlarning
huquq va majburiyatlari ham o’z ifodasini topgan.
“Sherdor” mehmonxonasida, shuningdek, motivlashtirishning “xodimlarni
boshqaruv ishlariga jalb etish” usulidan qisman foydalaniladi. Motivlashtirishning
bu usulini rahbar ayrim holatlarda administratorlarga qo’llaydi. Buni rahbar o’z
ishi bilan mehmonxonadan chiqib ketgan vaqtda administrator mehmonxonadagi
hal qiluvchi shaxs bo’lib qoldirilishi misoli bilan tavsiflashimiz mumkin.
Bundan kelib chiqib, mehmonxonalarda kadrlarni yollash masalasiga jiddiy
e’tibor berish kerarligi oydinlashadi. Xizmat ko’rsatish sohasida mijozlarning
talabiga
javob
beradigan
xodimlarni
to’g’ri
tanlash
juda
muhimdir.
Mehmonxonada ko’pgina xodimlarning mijozlar bilan yo’zma-yo’z aloqada
bo’lishlarini hisobga olsak, ularning mahoratli ekanliklarining o’zi yetarli emasligi
ko’rinadi. Ulardan xushmuomalalik, chet tilini bilish bilan birga yoqimli tashqi
ko’rinish, tezkorlik, jonkuyarlik, ozodalik xislatlari talab qilinadi.
“Sherdor”
mehmonxonasida
xodimlarni
mehnatga
undovchi,
ya’ni
motivlashtiruvchi jihatlardan yana biri bu ularning boshqaruvchi, ya’ni direktor
bilan to’g’ridan - to’g’ri muloqot qilish imkoniyatiga ega ekanliklari bo’lib
hisoblanadi. Bunda ular mehnat jarayonida yo’zaga keladigan muammolarni
rahbarga aytishlari, biror yordam yoki iltimos yo’zasidan unga o’zlari murojaat
qilishlari mumkin bo’ladi. Bunday holat boshqaruvchi rahbarga ham xodimlarni
boshqarishda va ular bilan muloqot qilishda yengillik tug’diradi, shu bilan birga,
rahbar hurmatining oshishiga, so’zining ta’siri kuchli bo’lishiga asos bo’ladi.
“Sherdor” mehmonxonasida xodimlarga, xizmat ko’rsatishlari davomida, ya’ni
ish vaqtlari davomida tashkil etilgan mehnat sharoiti talb darajasida bo’lib,
xodimlardan og’ir mehnat qilishlari va ko’p jismoniy kuch ishlatishlari talb
etilmaydi. Shunday bo’lishiga qaramasdan, xodimlarning ish vaqtlari me’yorga
mos keladi, ya’ni ularga 8 soatlik ish kuni joriy etilgan. Faqat administratorlar 72
soat ichida 24 soat ishlashlariga to’g’ri keladi. Shuni ham ta’kidlash kerakki,
mehmonxonaga ishga qabo’l qilinishidan oldin har bir xodimga o’zining ish
sharoiti, vaqti va shartlari bildiriladi va tushuntiriladi. Shuningdek, ikki tomonlama
32
shartnoma to’zilib, ushbu mehnat shartnomasida ham kerakli shartlar kiritiladi.
Ikki tomon rozi bo’lgandagina ushbu shartnoma ma’lum muddatga ikkala tomon
imzolari va korxona muhri asosida imzolanadi.
Xavfsizlik masalasiga kelsak, “Sherdor” mehmonxonasida barcha ish o’rinlari
mehnat xavfsizligi talablariga javob beradi, deya olamiz. Ish joylari yorug’,
shinam, qishki mavsumda issiq, yozning issiq haroratida salqin harorat
ta’minlangan. Razetkalarning 220V kuchlanishda ekanligi ko’rsatilgan va shu
kabilar.
Mehmonxonada yong’in xavfsizligi qoidalariga ham rioya qilinadi. Buni
kerakli joylarda o’t o’chirish vositalari qo’yilganligi va mehmonxona hovlisida
yong’inga qarshi vositalar burchagi tashkil etilganligi bilan izohlashimiz mumkin.
Birgina kamchilik tomoni shundaki, mehmonxonadan chiqish eshigi bitta ekanligi
bo’lib, avariya holati yo’zaga kelganda qo’shimcha chiqish eshigining yo’qligi
ayrim noqulayliklarni keltirib chiqarishi mumkin.
Yuqorida aytib o’tganimizdek, “Sherdor” mehmonxonasida xodimlarni
motivlashtirish usullaridan eng asosiysi bu ish haqidir. Mehmonxonada ish haqi
to’lash tizimining vaqtbay shakli amal qiladi. Administratorlarga vaqtni hisobga
olgan holda kunbay ish haqi beriladi. Xona bekalari, oshpaz, menejerlarga esa
oybay ish haqi oylik tarzida to’lanadi.
Xodimlarga belgilangan ish haqi miqdori “Sherdor” mehmonxonasida 2012-
yilning 1-mart holatiga quyidagi miqdorda bo’lgan:
Menejer – 250000 so’m;
Administrator – 200000 so’m;
Oshpaz – 130000 so’m;
Xona bekasi – 120000 so’m;
Mavsum vaqtida esa xodimlarga qo’shimcha tarzda ish haqi belgilanishi ham
nazarda tutilgan. Bu ham motivlashtirish jarayonining tarkibiy qismi hisoblanadi.
“Sherdor” mehmonxonasida qat’iy qabo’l qilingan mukofotlash tizimi joriy
etilmagan. Asosiy rag’batlantirish vositasi oylik ish haqi bo’lib hisoblanadi. Bunga
sabab
mehmonxonadagi
mavjud
sharoitning
qulayligi,
xodimlarning
33
mehmonxonada ovqatlanishlari imkoniyatining mavjudligi bo’lishi mumkin. Lekin
bu shart-sharoitlar boshqa mehmonxonalarda ham tashkil etilgan. Bunga yana bir
sabab xodimlarning, aniqrog’i administratorlarning va ayrim hollarda xona
bekalarining mehmonlarga namunali va ma’qul xizmat ko’rsatganliklari uchun
“choy – chaqa” olish imkonining mavjudligi bo’lishi ham mumkin. Choy –
chaqaning mavjudligi ham ayrimlar uchun mehmonxonaga ishga joylashishga
motivlashtiruvchi vosita hisoblanadi, desak mubolag’a bo’lmaydi.
Umuman, mehnat natijalarini rag’batlantirishda xodimlar boshqaruvida
motivatsiyaning quyidagi iqtisodiy va noiqtisodiy usullari qo’llaniladi. Bunda
usullar omillar sifatida aks ettirilgan (2.2 – jadval):
2.2 – jadval
Motivatsiyaning iqtisodiy va noiqtisodiy omillari
Do'stlaringiz bilan baham: | 
