|
Shayanta`rizliler (Crustacea) klassı
Bul sag`aqpenen dem alıwshılar (Branchiata) kishi tipinin` jalg`ız klassı bolıp, olardın`
ha`mmesi suw yamasa ho`lli ortalıq haywanları bolıp esaplanadı.
Shayanta`rizliler klasına tu`rli mag`lıwmatlar boyınsha 40 mın`g`a jaqın tu`rler kiredi. Bul
buwın ayaqlılardın` denesi 5-8 ha`mde ayrımları 50 ge deyin buwınlardan turadı. O`zinin` du`zilisi
ha`m ayaqları o`zgesheliklerine qaray buwınlar 3 bo`limlerge bo`linedi: bas, ko`kirek ha`m qursaq
bo`limleri.
Shayan ta`rizlilerdin` ayrımları suw ha`wizlerinde balıqlarda parazitlik qıladı, sog`an qarap,
olarda gewdesinin` du`zilisi ju`da` o`zgerip sırtqı ko`rinisi ulıwma shayan ta`rizlilerge uqsamaydı.
Bul qublıs tu`rleri a`sirese eskek ayaqlılar toparı tu`rleri arasında ken` tarqalg`an.
Eskek ayaqlı shayanta`rizliler (Copepoda) kishi klasına
kiriwshi bir qansha otryad
tu`rleri ha`r qıylı haywanlarda, a`sirese ko`birek balıqlarda parazitlik etedi.
Parazitlik kopepodalarg`a (Copepoda) ayrım boljawlar boyınsha rus ilimpazı K.F.Kessler
(1868) kewil awdarıp Onega ko`li balıqlarınan bir neshshe parazit shayan ta`rizlilerdi jazg`an.
Keyin
Peterburg
universitetinin`
zoologlarınan
V.M.Shimkevich.,
F.Yarjinskiy
ha`m
D.D.Pedashenko aq ten`iz balıqları parazit kopepodların u`yrenedi ha`m bul tarawdı rawajlandırdı.
XX-a`sirdin` baslarınan baslap V.A.Dogel (1930) ta`repinen balıq parazitofaunası, sonın`
ishinde kopepodalarg`a u`lken kewil bo`linip, onın` oqıwshısı A.P.Markevich (1956) parazitlik
eskek ayaqlılar boyınsha u`lken monografiya jazdı.
2
Shet el ilimpazlarınan K.B.Vilson parazit kopepodlardın` morfologiyası ha`m sistematikası
boyınsha, al jaqında Z.Kabatanın` (1971) parazitlik kopepodalardın` morfologiyası ha`m
fiziologiyası boyınsha kitabı shıqtı. Al keyingi jılları O`zbekstan balıqları parazit kopepodaları
boyınsha S.O.Osmanov (1971), B.Allamuratoov (1974) ha`m t.b. miynetleri shıqtı ha`m izertlenip
atır.
Balıqlardın` terisinde, sag`ag`ında parazitlik
etiwlerine
baylanıslı
ergazilus,
lamproglena,
Achteres ha`m t.b. sırtqı du`zilisleri jag`ınan shayan
ta`rizlilerge uqsamay ketkenligi ko`pshilikke belgili.
60- su`wret. Copepoda otryadı parazit shayan ta`rizliler
(tu`rli avtorlardan). a-Ergasilus sieboldi; b-Lernaea
cyprinacea; v-Caligus lacustris; g-Salmincola salmonea;
d-Penella hawaitensis.
Bul boyınsha Oraylıq Aziya karp tuwıslas
balıqlardın` sag`aqlarında parazitlik qılatug`ın eskek
ayaqlılar kishi klasının` ua`kili - Ergasilus sieboldi
ko`p tabıladı. Uzınlıg`ı 0,9-1,9, eni 0,5 mm ge
deyin. Quyraq shaqaları tsilindr ta`rizli yamasa
keynine qarap ken`eygen. Antennanın` keyingi
buwını ishki ta`repinde II 1-2 emshek ta`rizli tisler
boladı. (60- su`wret).
Antennanın` keyingiden aldın`g`ı buwını II
bir qansha ken`, onın` uzınlıg`ı eninen 2,5-3 ese
artıq. Endopodittin` ortan`g`ı buwını II-IV jup ayaqlıları ha`r biri eki qılshıqtan alıp ju`redi. (61-
su`wret).
61- su`wret. Sinergasilus lieni-din` denesi bo`limleri
du`zilisi ha`m ayaqları (Mirzoevadan, 1973). a
1
-antena,
a
2
-antenulla,
md-mandibula,
mk
1-
maksilla1,
mk
2-
maksilla 2, pn
1
-birinshi jup ju`ziwshi ayaqlar.
Bul parazit penen ku`shli invaziyalang`an
balıqlardın` sag`ag`ı
epiteliyası
buzılıp, qan
tamırları qısılıp keyin zamarıqlar basıp ketip
balıqlar dem alalmay ko`plep o`ledi ha`m ayrım
jag`daylarda toparı menen qırılıp ketedi. Sonday-aq
Cyclopoida
kishi
otryadına
kiretug`ın
O`zbekstannın` tu`sligi Degrez suwsaqlag`ıshında
qırlı golets balıg`ının` sag`aqlarında du`nyada
birinshi ret buwın ayaqlı parazit - Lamproglena
markewitschi (Cyxenko, Allamyratov 1969) tabıldı.
(62 -cu`wret).
Bunın` dene uzınlıg`ı 1,9, eni 0,53 mm.
Bası ha`m onnan qısılıp bo`lingen ko`kirek tuwrı mu`yesh formasında. Ko`kirek buwınları bir-biri
menen birigip gewdeni payda etken, 5 buwını jınısı menen birikken bolıp, al qarın bo`limi eninen
eki ese artıq, V jup ayaqları o`simshe tu`rinde bolıp aqırında 2 qılshıqları bar.
Bunnan basqa Aral basseyni balıqlarınan ko`birek-plotvada, qızıl qalashta, jerexta,
su`wenlerde, samarqand xranulyasında, aq shabaq, sazan ha`m t.b. balıqlardın` sag`aqlarında
L.pulchella paraziti ushırasadı ha`m olar ko`beye g`oysa ha`wiz balıqların kesellendirip balıqshılıq
xojalıg`ına ko`p ekonomikalıq zıyan keltiredi.
3
Usı toparg`a kiretug`ın Oraylıq Aziya karp tuwıslas balıqlarında, sonın` ishinde ko`birek karp
balıg`ının` terisinde parazitlik qılatug`ın-Lernea cyprinacea anıqlandı.
Bunın` dene uzınlıg`ı 12,5-16,5, arqa o`simsheleri uzınlıg`ı 3,5-6, qarınlıq 1,8-3 mm. Arqa
ha`m qarın o`simsheleri jin`ishke tsilindr ta`rizli geyde qosımsha shaqalang`an. Arqa o`simsheleri
T- ta`rizli. Eresek urg`ashılarında qursaq ekige bo`lingen, al jaslarında bir u`lesli. Tsilindr ta`rizli
erkegi uzınlıg`ı 0,76 mm den 1,1 mm ge deyin baradı.
Onın` birinshi antennası 6-8 buwınnan turadı, al erkeginde 4-6 dan turadı. Ekinshi
antennanın` erkin aqırında ku`shli tırnag`ı bar. Qısta payda bolg`anlarında denesi kelte, biraq
jabısıwshı organları ku`shli rawajlang`an.
Bular balıqlardı ku`shli za`lellegende lerneoz keselligine alıp keledi, bunnan ha`wiz balıqları
ko`plep qırılıp ketedi.
Keyingi waqıtlarda Aral basseyni karp tuwıslas balıqlarının` terisinde, sag`aqlarında parazitlik
qılatug`ın
Do'stlaringiz bilan baham: |
