Microsoft Word 8-lekciya doc

 
U`y shıbını (Musca domestica)
pu`tkil dunya boylp ken` tarqalg`an sinantrop nasekoma 
esaplanadı. Tek g`ana adamlar jasaytug`ın jerlerde ushıraydı. Shıbın tumsıg`ının` ken`eygen 
ushında awız tesigi jaylasqan. Jumsaq erinler ja`rdeminde suyıq zattı jalab aladı. Shıbınlar qattı 
awqat penen de azıqlanıw mu`mkin. Awız organı jalawshı tipte 1 jup qanatı ekinshi ko`kirek 
buwınında ornalasqan. Ayaq pa`njerelerinin` tırnaqları astında jabısqaq jastıqshası bar. Sol jabısqaq 
arqalı shıbınlar ju`da` sırg`anaq jerlerde de o`rmelep ju`re aladı. Denesi tu`kler menen qaplang`an, 
sol tu`klerge patas zatlar an`sat jabısadı. Tuqımlang`an urg`shı shıbın 120-150 dana ma`yeklerdi 
patas jerlerge qoyadı. Ma`yekten shıqqan lichinkalar shirip atırg`an organikalıq zatlar menen 
azıqlanadı. Lichinka 3 ma`rte tu`lep quwırshaqqa aylanadı. U`y shıbınının` quwırshag`ı ha`reketsiz 
formada boladı. Belgili waqıt o`tkennen son` quwırshaqtan jetilisken shıbın shıg`adı. Ma`yek 
qoyıwdan baslap imago da`wirge jetkenshe ortasha 10-25 ku`n kerek boladı.
Shıbınlar qaran`g`ılıqtı jaqtırmaydı ha`m ba`rhama jaqtılıqqa umtıladı. Olar azıq-awqat 
o`nimleri, nan, qant, shireli ha`m go`shli awqatlarg`a qonıp ,olardı jalab sorıydı ha`m silekeyin 
tu`sirip, ha`rqıylı mikroblar menen pataslandıradı. Shıbında iyis biliw ha`m da`m biliw organları 
jaqsı rawajlang`an. Kerekli azıqtı iyisinen tabadı. Da`m seziw organı ayaq pa`njelerinin` ushında 
jaylasqan. Bir jılda shıbınnın` 10-12 a`wladı rawajlanadı.
U`y shıbını ekologiyalıq jaqtan adamlar turatug`ın jer menen baylanıslı. Shıbın jataqxana, 
asxana, shıg`ındı xana, xa`jetxanalarda, sonday-aq transportta ushıraydı. Olar bir qansha 
keselliklerdin` qozg`atıwshıların mexanikalıq jag`dayda bir jerden ekinshi jerge alıp barıp tarqatadı. 
U`y shıbınları pataslıqlar arqalı ish burıw ,qarın terlemesi (tifi), o`kpe sılı, vabo, ku`ydirgi ko`z 
keselliklerin ha`m poliomielit sıyaqlı virus, bakteriya ha`m t.b. keselliklerdin` qozdırıwshıların 
ha`rqıylı irin`li kesellikler mikrobların, bir kletkalı parazitlerdin` tsistaların ha`m parazit 
ma`yeklerin adamlarg`a juqtırıw jolları anıqlang`an.
Akademik E.N.Pavlovskiydin` mag`lıwmatına ko`re shıbınlar 63 tu`rden artıq zıyanlı 
mikroorganizmlerdi tarqata aladı. Haqıqıy shıbınlar arasında birqansha tu`rleri o`simlik toqımaları 
menen de awqatlanadı.
Bul shıbınlar ushın awqatlıq zatlar ha`rqıylı biraq, ayırım waqıtlarda awqatlanıw qubılısı 
qa`niygelesken. U`y shıbını, kishkene jay shıbını ayırım sur go`sh shıbınları adam ha`m u`y 
haywanlarının` da`retin o`zlestiredi, sonın` menen bir qatarda go`sh penen, su`t awqatları menen, 
jemis, balıq ha`m t.b. awqatlanıwı mu`mkin.
Jasıl go`sh shıbını nekrofag toparına jatsada haywanlar o`likleri menen ko`birek azıqlanadı, 
qosımsha awqat qaldıg`ı menen de awqatlanadı.

---

10 
Sonlıqtan 
bular 
joqarıdag`ı 
tu`rli 
keselliklerdin` 
qozdrıwshıların 
ken` 
tarqatıw 
mu`mkinshiligine iye.