Microsoft Word 4-kurs loyihalash majmua

yuklanganlik koeffitsenti
(esda) aniqlanadi. Agar aynan shu 
materialni reja (dastur) da Tr sondagi o‘quv vaqti evaziga o‘rganish kerak bo‘lsa, u holda; 
Tadqiqotning ko‘rsatishicha agar 1,5 bo‘lsa o‘quvchilar o‘quv predmetini asosli ravishda 
o‘rganishga ulgurmaydilar va ular bilan yuzaki tanishadilar
(K 0,3+0,5). 
Yuklanganlik koeffitsenti o‘zlashtirish tezligiga bog‘liq bo‘lib, o‘quvchi uchun doimiy emas 
va uning qiymati o‘quvchi loyixalaydigan didaktik jarayonga bog‘liq bo‘ladi. Didaktik jarayon 
qanchalik yomon tashkil etilsa, o‘quvchi uchun o‘quv yuklamasi shunchalik sezilarli bo‘ladi. 
O‘quvchi faoliyatining muhim bosqichi bu didaktik jarayon (yoki o‘quv bilish tuzilmasi) ni 
loyixalash xisoblanadi. Aynan shu didaktik jarayon pedagogik texnologiyaning asosini tashkil 
qiladi yoxud u belgilangan vaqt ichida ta’lim (tarbiya) maqsadida erishish uchun UE mazmunini 
o‘quvchi (talaba) larga uzatish yo‘llarini aniqlab beradi. Shu bilan birgalikda didaktik jarayonning 
nazariy asoslarini yaxshi bilmasdan turib samarali pedagogik texnologiyani yaratish mumkin emas. 
Xo’sh, didaktik jarayon moxiyati nimadan iborat? Ularni loyixalashga qanday pedagogik 
talablar ko‘yiladi ? Psihologiya va pedagogika fanida didaktik jarayon mutaxassis shaxsini 
shakllantirsh jarayoni sifatida talqin etiladi. SHu o‘rinda ilmiy raxbar akademik V.P. Bespalko bilan 
bo‘lib o‘tgan bir munozara matnini qisqacha keltirib o‘tamiz: 
N.S.Vladimir Pavlovich, siz nima uchun o‘qitish jarayonini didaktik jarayon deb uktirasiz 
ular o‘rtasidagi farq nimadan iborat? 
V.Pavlovich o‘qitish jarayoni “klassik qoida”ga bo‘ysunadi. Ya’ni o‘qituvchi sinf 
(auditoriya) ga kirib, dars mavzusini e’lon qiladiyu, darhol uning mazmunini bayon qilishga 
kirishib ketadi. Didaktik jarayon esa har bir dars (ma’ruza) ni boshlashdan oldin o‘quvchi (talaba) 
lar diqqatini jalb qila oladigan faoliyat bosqichi motivatsiyani vujudga keltirishdan boshlanadi. Ana 
shu motivatsiya bosqichi o‘quv bilish faoliyatining kaliti xisoblanadi. Afsuski bu kalitdan 
xano‘zgacha o‘qituvchilar ta’limning sexrli sandigini echish uchun foydalanishmaydi. (Fevral, 
1981). 
Dastlabki o‘qitish jarayoni tuzilmasi bilan tanishaylik. 
Bu jarayonni ramziy tarzda quyidagi shartli formula bilan ifodalash mumkin. 
UJ=UF+UkF, qaerda: 
UF- o‘quvchi bajaradigan o‘quv faoliyati: UkF-o‘qituvchi bajaradigan o‘qituvchilik 
faoliyati. Bu formula asosida juda muhim sanalgan № 1 pedagogik qonun qayd etilyapti: 

---

52 
o‘quvchining xususiy o‘quv faoliyati va unga hamoxang bo‘lgan o‘qituvchining o‘rgatuvchilik 
faoliyatidan tashqari xech qanday o‘qitish jarayoni mavjud bo‘lmaydi. 
Ko‘plab psihologik-pedagogik adabiyotlarni va tadqiqotlarni o‘rganish natijasida didaktik 
jarayon o‘zaro bog‘liq bo‘lgan qo‘yilagi komponentlardan iborat ekanligi ma’lum bo‘ladi: 
motvatsiya (M), o‘quvchi (talaba) ning o‘quv bilish faoliyati (UF) va uni pedagog tomonidan 
boshqarish (B) uning shartli formulasi: 
Dj=M+Uf+B (5,96) 
Bu jarayon bosqichlarini o‘rganishdan oldin yuqorida keltirilgan ikki formulani o‘zaro 
takkoslash zarur bo‘ladi. E’tibor bersangiz, o‘qitish jarayoni ikki faoliyat turidan o‘quvchining 
o‘rgatuvchilik va o‘quvchining o‘quv faoliyatidan iborat. O‘qitish jarayoning ana shu 
komponentlari didaktik jarayonning keyingi ikki bosqichi bilan bir xil ma’no kasb etadi, yoki bir xil 
faoliyatni ifodalaydi. Bir biridan farqi n- didaktik jarayondagi dastlabki element bumotivatsiya 
bosqichining mavjudligidir. O‘quv bilim faoliyatining motivatsiyasi o‘qituvchi maxoratigi tegishli 
tushunchadir.
Didaktik jarayon tuzilmasini batafsil tahlili qilishga kirishaylik.