Microsoft Word 2-декабрь конф-2019 doc

ТАЪЛИМНИ РАҚАМЛАШТИРИШДА АХБОРОТ ВА 
 
ТЕХНИК ТАЪМИНОТНИНГ ЎРНИ 
 
 
Файзиев Р.А. ТДИУ, профессор,
Файзиева Д. Р., ТДИУ магистранти
Жамиятимиз ва бизнес жараёнида рақамлаштириш жадал олиб 
борилмоқда, аммо таълим муассасаларида кенг қамровли рақамллаштириш 
жуда суст кетмоқда. Таълим жараёнини рақамлаштиришга фақат 
компютер, планшет ёки интерактив доскалар сотиб олиш орқалигина 
эришиб бўлмайди. 
Ҳозирги даврда компютер, планшет ёки интерактив доска замонавий 
таълим муассасаларининг деярли ҳар бир ўқув хонасидан топиш мумкин, 
кўплаб ўқитувчилар талабалар билан алоқада қилиш ва уларга уй 
вазифасини бериш учун эса ижтимоий тармоқлар ёки мессенжерлар 
хизматидан фойдаланишади. 
Таълим муассасаларини рақамлаштириш ҳар доим янги, янада 
самарали ахборот технологияларини ўрганиш ва ўқитиш жараёнларини 
яратишни ўз ичига олиши керак, бу эса ручка ёки доскаларни электрон 
версия билан алмаштиришдан кўра, янги жараёнларни амалга оширади. 
Технология педагогикага ҳар доим асқотиши керак. 
Ахборот технологиясидан ўқитишни бойитиш ва унинг услубий 
хилма-хиллигини ошириш, шу орқали таълим олувчиларга янги 
материални ўрганишнинг шарт-шароитлари билан таъминлаш учун 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

177 
фойдаланиш 
мумкин. 
Таълим 
- 
тарбия 
беришда 
ахборот 
технологияларидан фойдаланиш ўқув дастури ва муассасанинг стратегик 
мақсадларидан келиб чиққан ҳолда тизимли равишда амалга оширилиши 
лозим. 
Таълимда технологиядан фойдаланишда асосий эътибор техник 
маҳоратни ўргатишга эмас, балки турли фан ва мавзуларда педагогик 
ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланишга қаратилиши 
лозим. Аслида, технологиядан фойдаланишнинг энг катта самараси ундан 
ўқув жараёнида тизимли фойдаланишдир. 
Ахборот технологиялари ўқув воситаси вазифасини бажаради, 
масалан, ўқитувчи томонидан яратилиши ёки интернетда мавжуд бўлиши 
мумкин бўлган ўқув материалини тарқатиш. Ўқув материаллари, 
видеоклиплар ва онлайн-журналлар каби кўплаб тайёр материаллар ҳозир 
Интернетда мавжуд. 
Ахборот олиш-Internet ва ахборот технологияларининг асосий 
таклифидир. Веб ва ижтимоий тармоқлар кенг ахборот манбалари бўлиб, 
аслида Internet “жаҳон кутубхонаси” деб аталади. Қидирув хизматлари ва 
мақолалар маълумотлар базалари орқали кўп манбаларни топиш мумкин. 
Бундан 
ташқари, 
Википедияда 
биргаликда 
яратилган 
онлайн 
энциклопедиядан ҳам таълимга оид ва ўрганиш учун фойдали 
маълумотларни топиш мумкин. 
Мулоқот - бу технологиянинг энг муҳим имкониятларидан биридир. 
Компютерлар ва Internet бизга электрон хат, хабарлар, қўнғироқлар 
алмашиш ва video конференциялар ташкил қилиш имконини беради. 
Талабалар турли соҳа мутахассислари билан мулоқотда бўлиши учун 
ахборот технологияларидан фойдаланишлари мумкин. Талабалар ва 
ўқитувчилар билан онлайн мулоқоти - мулоқотнинг яна бир шаклидир. 
Компютер энди фақат техника эмас, у ҳам алоқа воситасидир. 
Ахборот-коммуникация технологиялари таълим олувчилар улардан 
ўз контентларини яратишда фойдаланганда жуда фойдали ҳисобланади. 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

178 
Таълим олувчилар компютер ёки mobil қурилмаларда ўз матнларини, 
расмларини, овоз, мусиқа ва бошқаларни яратишлари мумкин. Ахборот 
технологияларидан фойдаланишнинг янада ривожланган шакли таълим 
олувчиларни интерфаол контент яратиши ва уларни чиқаришда дастур ва 
алгоритмлардан фойдаланишни ўз ичига олади. 
Internet ва ижтимоий тармоқлар ўқувчиларнинг ёки бутун гуруҳнинг 
биргаликдаги натижаларини эълон қилиш учун ишлатилиши мумкин. 
Мисол учун, таълим олувчилар онлайн журнал яратишлари ёки ўз мусиқа 
асараларини ёки video клипларни нашр қилиши мумкин. Таълим олувчи 
натижаларини нашр қилиш кўпинча мотивацион таъсир кўрсатади – “иш 
ўқитувчи уни ўқиши учунгина қилинмайди”. 
Ахборот технологиясидан фойдаланиб, талабалар ўзларининг 
концептуал асарларини: хариталар, диаграммалари ёки графикларини 
ишлаб чиқишлари мумкин. Бу ҳолда, у муҳим фикрлаш воситаси сифатида 
ҳаракат қилади. Муҳими натижанинг ўзи эмас, балки таълим 
олувчиларнинг ўз ахборот тузилмалари ва фикрлаш йўлларини ишлаб 
чиқиш жараёнидир. 
Онлайн таълим муҳити ҳамкорликда ўқитиш учун воситаларни 
таклиф етади. Мисол учун, муҳокама форумлари. Ҳамкорликда билим 
ҳосил қилиш тамойили ҳамкорликдаги ахборот ҳосил қилиш — билим 
яратиш-ёлғиз ишлашдан кўра яхшироқ ўрганиш ва яхши натижа беришга 
ёрдам беради. Ҳамкорликдаги билим яратиш онлайн билим яратиш 
жараёни 
босқичлари 
ҳужжатлаштирилади 
ва 
кўриш 
учун 
шакллантирилади, чунки у таълим олиш учун муҳим аҳамиятга ега. Кейин 
уларни қайта кўриб чиқишингиз, тақдим этилган фикрларга қайтишингиз 
ва кейинчалик уларни ривожлантиришингиз мумкин. 
Бугунги ахборот жамиятида компютер ёки ахборот-коммуникация 
технологияларининг 
ўрни 
фикрловчи 
ҳамкорга 
яқинлашмоқда. 
Компютерлар ҳали ўзлари учун фикрлай олмасалар-да, талабаларнинг 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

179 
фикрлаш жараёнларини қўллаб-қувватлашлари мумкин, масалан, аналитик 
саволлар бериш ва фикрлаш (ёки фикрларни акс эттириш). 
Рақамли таълимнинг асосий мақсади технологияда емас, балки 
ахборот технологияларининг усул сифатида янги таълим ва ўқитишни 
таъминлайди. Ахборот-коммуникация технологиялари амалиётда бошқача 
акс эта олмаган ҳолда амалга ошириб бўлмайдиган ўрганишни тарғиб 
қилувчи усуллардан фойдаланишга имкон беради. Рақамли таълим 
бевосита мулоқат ва масофавий таълим учун бир неча педагогик жиҳатдан 
тегишли иш усулларини жорий этади. Рақамли таълимнинг диққат 
марказида бевосита мулоқат ва масофавий вазиятларда ҳамкорликда 
ишлаш шакллари мавжуд. 
Рақамли таълим, масалан, онлайн таълим ва ўқув топшириқлари 
билан тизимли ишлашдан иборат бўлиши мумкин 
Ўқув топшириқлари таълим олувчилар ахборотни ўрганишдаёқ 
қандай кузатиш ва қайта ишлашни белгилайди. Шунинг учун ўқув 
топшириқларининг мақсади ҳар доим янги нарсаларни ўрганиш, 
ўрганилганларни синаб кўрмасликдир. Рақамли таълимнинг яна бир 
асосий елементи-билимларни яратишдир. Ўқувчилар турли манбалар: веб-
саҳифалар, китоблар, журналлар ёки шахсий тажриба ва кузатишлар 
ёрдамида янги билимларни бирлаштиради ва тузадилар. Ўрганиш-
ўқувчилар янги ахборот яратадиган фаолиятдир. 
Билим яратиш ҳам ҳамкорликдаги бўлиши мумкин. Рақамли таълим 
ўқитувчи ва бошқа таълим олувчилар билан ғояларни муҳокама қилиш ва 
ривожлантиришни осонлаштиради. Шунинг учун ҳам таклиф қилинаётган 
ғоя ва натижаларни эълон қилиш, жараён давомида улар юзасидан фикр-
мулоҳазалар олиш ва уларни биргаликда ривожлантириш муҳим аҳамиятга 
эга. Агар ўқувчилар фикр-мулоҳазаларни фақат ўқув жараёнининг охирида 
қабул қилсалар, ундан ўқув жараёнида фойдалана олмайдилар. 
Ўқитувчилар онлайн ўрганишга бевосита мулоқат орқали ўрганишда 
қўлланиладиганлардан 
фарқ 
қилувчи 
методлар 
орқали 
таъсир 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

180 
кўрсатадилар. Шунинг учун рақамли таълим кўпроқ даражада ўрганилиши 
ва ривожланиши керак. 
Анъанавий бевосита мулоқатли таълимни ривожлантириш ўқитувчи 
фаолияти ва ўқув жараёнига асосланган бўлиб, рақамли таълимни ишлаб 
чиқишда бошланғич нуқта талабанинг ўқув жараёнини лойиҳалаш бўлиши 
керак. Ўқитувчи ва раҳбариятнинг қандай ҳаракатлари, ўқув жараёнига 
қандай вазифалар ҳисса қўшишини тушуниш учун, аввало, ўқув 
жараёнини ўзи ишлаб чиқиш ёки ўқувчининг масалани ўрганиш учун 
қандай билиш фаолияти кераклигини тушуниш керак. Буни таълим 
дизайнтдаги бир парадигма ўзгариш сифатида ҳисоблаш мумкин. 
Рақамли ўқув жараёнини иўлаб чиқишнинг бошланғич нуқтаси 
таълим мақсадини, шунингдек, ўқувчиларнинг олдинги билим ва 
ваколатларини аниқлашдир. Ўқувчиларнинг олдинги малакалари асосида 
ўқув жараёни орқали эгалланган компетенциялар, билим ва кўникмаларни 
тушуниш ўқув жараёнини қуриш учун аниқ асос яратади. Лойиҳалашда 
асосий қийинчиликлар турли хил талабаларнинг турли хил мақсадларга 
мувофиқ ўрганиш ва малакага эришишларини тан олади. 
Ўрганиш ўқитиш жараёнига асосланади. Унинг турли элементлари - 
ўқув ҳолати, ўқув масалалари, ўқитишнинг ўзи, шунингдек репетиторлик 
ва тескари алоқа - бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлиб, ягона вақт 
доимийлигини ташкил этади. Рақамли таълимда, ўқув вазиятларида ҳам 
бевосита мулоқот, ҳам масофавий бир текис тақсимланади. Рақамли ўқув 
жараёни давомида кўрсатмалар ва мулоҳазалар билан белгиланади, бу 
орқали ўқувчилар ўз компетенцияларини ривожлантирадилар.