Microsoft Word 2-декабрь конф-2019 doc

ЎЗБЕКИСТОН РАҚАМЛИ ИҚТИСОДИЁТИДА БАНКЛАРНИНГ 
РОЛИ 
Муминова Маҳбуба ТДИУ катта ўқитувчиси
Нуруллаева Шахноза ТДИУ катта ўқитувчиси 
Мамлакатимизда рақамли иқтисодиётнинг айрим элементлари 
аллақачон муваффақият билан ишламоқда. Ҳозирги кунда, ҳужжатлар ва 
коммуникацияларнинг 
оммавий 
равишда 
рақамли 
воситаларга 
ўтказилишини ҳисобга олиб, электрон имзога рухсат бериш, давлат билан 
мулоқот қилиш ҳам электрон платформаларга ўтказилмоқда. 
Рақамлаштириш тушунчасининг ўзи буюмлар интернетидан тортиб 
электрон ҳукумат технологияларигача бўлган замонавий ахборот 
технологияларини «ёппасига» қўллаш асосида товарлар ва ҳизматлар 
ишлаб 
чиқаришни 
бошқариш 
ва 
ишлаб 
чиқаришнинг 
ўзини 
такомиллаштиришнинг янги босқичидан далолат беради. 
Ҳозирги кунда жаҳон молия-банк тизимида биринчи навбатда, 
рақамли иқтисодиётнинг электрон тўлов тизимлари, криптовалюталар ва 
воситачиларсиз кредитлаш каби элементлар бозоридаги улушнинг 
шиддатли ўсиши билан боғлиқ бўлган инқилобий ўзгаришлар рўй 
бермоқда. Маълумки, анъанавий фаолият соҳаларидан фарқли равишда, 
интернет-компанияларнинг бозор баҳоси ҳеч қанадй моддий асосга эга 
эмас ва компания қанчалик кўп фойдали маълумотлар тўплаган бўлса, 
маҳсулот (ёки ҳизмат) ишлаб чиқариш шунчалик арзонлашади. Ҳозирги 
кунда ўзининг офислари ва банкоматларига эга бўлган рақамли банклар ва 
молиявий муассасалар сонининг жадал суръатлар билан ўсиши 
кузатилмоқда. Рақамли банклар ҳизматлари замонавий инсонларнинг ҳаёт 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

165 
фаолиятининг барча соҳаларига, биринчи навбатда, мобил қурилмалар, 
ижтимоий тармоқлар, ахборот сервислари, электрон тижорат, интернет-
савдо ва бошқаларга кириб боришда кузатилади. 
Рақамли банк ўз мижозларига рақамли каналлардан фойдаланган 
ҳолда турли хилдаги рақамли кўринишдаги маҳсулот ва ҳизматларни 
таклиф қилади. Бундай банк инфратузилмаси рақамли коммуникатсиялар 
учун оптималлаштирилган бўлиб, ҳозирча рақамли технологияларнинг тез 
алмашинувига унчалик тайёр эмас. Бундай банкларнинг асосий вазифалари 
қаторига мижознинг ҳисоб рақамлари ҳолати ва амалга ошириган 
операциялар ҳақида уни тезкорлик билан ҳабардор қилиш, унинг учун энг 
яқин бўлган банк бўлинмаси, банкомат, алмашинув пункти ёки автокиоск 
излаб топиш киради. Бундан ташқари, рақамли банк ўз мижозларига 
шундай онлайн-сервис тақдим этиши лозимки, у барча платформаларда 
ишлай 
олсин 
ва 
ўз 
фаолиятини 
асосан 
мобил 
қурилмаларга 
йўналтирилсин. Банкинг рақамли моделини такомиллаштиришнинг еттита 
асосий йўналишини кўрсатишимиз мумкин:

ахборотни бошқаришнинг янги усуллари ва воситаларини ишлаб 
чиқиш;

очиқ АПИ тизимидан фойдаланиш;

молиявий-техник компаниялари билан ҳамкорлик ва рақобат;

мобил тўловларнинг ривожланиши;

банкинг соҳасидаги инновацияларни бошқариш стратегиясини 
ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий қилиш;

фаолиятни инноватсион тартибга солишни амалга ошириш.
Рақамли ҳизмат кўрсатишга тўла-тўкис ўтиш нафақат банкларга, 
балки хилма-хил банк ҳизматларидан тезкор ва қулай тарзда фойдалана 
оладиган истеъмолчиларга ҳам фойда келтиради (масалан, ҳаражатларнинг 
пасайиши, мулоқот доирасини қамраб олиш имконияти, мослашувчанлик, 
мижозни яхшироқ билиш). Республика банк тизимида замонавий АКТ 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

166 
дастурий-техник воситаларига асосланган инновацион технологиялар фаол 
жорий қилинмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Маркабий банк Бошқармасининг банк 
тизими фаолияти якунлари бўйича кенгайтирилган мажлисида қайд 
этилишича, молия ҳизматлари структурасида банк ҳизматларининг улуши 
88%ни ташкил қилган ва олдинги йиллар билан таққослаганда 1,2 
бараварга ўсган. Бундан ташқари, 2019 йил учун банк тизими ҳизматлари 
сонини кенгайтириш ва сифатини яхшилаш, бу соҳага замонавий ахборот-
коммуникация технологияларини жадал жорий қилиш бўйича муайян 
вазифалар 
белгилаб 
берилган. 
Республикада 
масофадан 
туриб 
кўрсатиладиган банк ҳизматларидан мунтазам фойдаланадиган мижозлар 
улуши кўплаб қулай омиллар туфайли оғишмай ўсмоқда. Аҳолининг 
молиявий саводхонлик даражаси пастлиги ва нақдсиз ҳисоб-китобларга 
ишонмаслик банк ҳизматлари кўрсатишнинг рақамли каналлари тез 
тарқалишига тўсқинлик қилиши мумкин. Шунингдек, таъкидлаш жоизки, 
банкларнинг рақамли ҳизматларга ўтиши узоқ муддатли ва серҳаражат, 
акциядорлар томонидан фаол қўллаб-қувватлашни, катта миқдорда 
маблағлар ажратишни талаб қиладиган жараён ҳисобланади. Ҳозирги 
кунда банклар ўз мижозларига бир қатор онлайн-ҳизматлар ва масофавий 
банк ҳизматларини кўрсатмоқда. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси ТИФ 
Миллий банкиўз мижозларига қуйидаги онлайн-ҳизматлар таклиф 
қилмоқда:
1) банк операциялари ҳақида СМС орқали хабардор қилиш;
2) амалга оширилган амаллар тўғрисида электрон почта (е-mail) 
орқали хабардор қилиш;
3) мижозлар учун персонал IVR -кабинет ташкил қилиш.
Мижозларга масофавий банк ҳизматлари кўрсатиш ва онлайн-
ҳизматлар таклиф қилиш амалиётининг кўрсатишича, маҳаллий банклар 
чекланган турдаги онлайн-ҳизматлар таклиф қилмоқда, шунингдек, банк 
фаолиятини истеъмолчилар талабларига нисбатан оммалаштириш жараёни 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

167 
жуда тезлик билан рўй бермоқда. Агар маҳаллий банклар рақамли 
каналлар бўйича хилма-хил молиявий ҳизматлар тақдим этадиган бўлса, 
истеъмолчилар банк сервисларидан исталган вақтда ва исталган жойда 
фойдаланиш имконига эга бўлган бўлар эдилар. Мижозларга масофавий 
банк 
ҳизматлари 
кўрсатиш 
ва 
онлайн-ҳизматлар 
кўрсатишни 
ривожлантириш мақсадида қуйидаги чоралар кўриш таклиф этилади:
1) янги технологиялар ёрдамида банклар билан истеъмолчилар 
ўртасидаги масофани қисқартириш;
2) мижозлар билан интерфаол усулда ишлаган ҳолда банк 
сервисларини 
мунтазам 
маслаҳат 
асосида 
ташкил 
қилиш 
ва 
ривожлантириш;
3) анъанавий банклар ва профессионал ташкилотлар ўртасида рақамли 
технологияларни жорий қилиш бўйича коллаборатив муносабатлар ишлаб 
чиқиш ва уларни ҳаётга тадбиқ этиш; 
4) мижозларни банк операциялари ўтказишда янги рақамли 
технологиялардан фойдаланишга жалб қилиш.
Банк ҳизматларининг инновацион турларини банк тизимига фаол 
жорий қилиш учун республикада рақамли иқтисодиётни ривожлантириш 
стратегиясини ишлаб чиқиш зарур бўлиб, бунинг учун нафақат 
инвестициялар, балки рақамлаштириш соҳасида биздан ўзиб кетган 
ривожланган мамлакатлар тажрибаларини яхшилаб ўрганиш ҳам зарур. 
Банк саноати – шиддат билан рақамли ривожланишга бўлган ёрқин 
мисоллардан бири бўла олади. Кўплаб виртуал валюталар моддий 
таъминотга эга бўлмасдан, ижтимоий шартнома шакли ҳисобланади. 
Таъкидлаш жоизки, валюталар, облигатциялар, акциялар, опстионлар, 
векселлар ва бошқа шу каби молиявий воситаларнинг мутлақ кўпчилиги 
ҳам ижтимоий шартнома шакли ҳисобланади ва тўлиқ моддий таъминотга 
эга бўлмайди. Бироқ агар классик валюта қиммати асосан уни эмиссия 
қиладиган мамлакатнинг молиявий-иқтисодий ва сиёсий ҳолатига боғлиқ 
бўлса, криптовалюталар қиймати фақат ундан фойдаланувчилар кутадиган 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

168 
натижалар билан белгиланади. Кембридж университети тадқиқотларига 
кўра, криптовалюталардан фойдаланувчилар умумий сони сўнгги уч йил 
ичида тўрт баравар – 2013 йилдаги 8,2 миллиондан 2018 йилга келиб 
тахминан 50 миллионгача ўсди. Таъкидлаш жоизки, рақамли иқтисодиётга 
ўтилиш билан иқтисодий ўсиш тенденсиялари янада фаол ўсиш томон 
ўзгариши мумкин. Бир томондан, яқин йилларда криптоиқтисодиёт 
умумий ҳажми алоҳида мамлакатлар бюджети билан таққосланадиган 
даражага этади. Бошқа томондан, ушбу иқтисодий фаоллик бутун дунё 
бўйлаб (энг катта қизғинлик Хитой, Япония, Европа Иттифоқи давлатлари, 
Россия, АҚШ, Грузия ва Африканинг бир қатор мамлакатларида 
кузатилди) тарқалган, аммо унинг кўлами ҳар бир алоҳида мамлакат 
иқтисодиёти умумий ҳажмида ва жаҳон миқёсида у қадар сезиларли 
миқдорда эмас. Бир қатор давлатлар блокчейн технологиясини қўллаган 
ҳолда, ўзининг мос келувчи марказий банклар томонидан эмиссия 
қилинадиган ва назорат қилинадиган виртуал валютасини ҳам яратиш 
истагини билдирди.
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

169