Microsoft Word 2-декабрь конф-2019 doc

Список литературы 
1. ПостНаука [Электронный ресурс] /ИД «ПостНаука» - Режим
доступа: 
https://postnauka.ru
. 
З. Tadviser — Портал выбора технологий и поставщиков 
[Электронный 
ресурс] 
/ 
Tadviser— 
Режим 
доступа: 
http://www.tadviser.ru/index.php.
4. Бекмуратов Т.Ф., Дадабаева Р.А. Основные направления 
перспективных исследований по развитию цифровой экономики. Труды 
международной научно-технической конференции «Актуальные проблемы 
оптимизации и автоматизации технологических процессов и производств». 
Карши, Узбекистан. 17-18 ноября 2017г. Карши -2017. С. 172-178. 
5. 
https://www.pearson.com/us/higher-education/product/ 
Laudon 
J. 
Laudon K. Management Information Systems. Managing the Digital Firm. 15th 
Edition /9780134639710.html 
6. Шустова Л.И., Тараканов О.В.http://bookwebmaster.narod.ru/bd.html
МИЛЛИЙ ИҚТИСОДИЕТНИ БОШҚАРИШ ЖАРАЁНИНИ 
ИНТЕНСИВ РАВОЖЛАНТИРИШДА АХБОРОТ 
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИНИ ЎРНИ ВА РОЛИ. 
Тошкент Давлат Техника Университети 
Магистранти Ш. Х. Максудов 
 
Бошқарувнинг ахборот технологиясини жорий этишга ҳаракат 
қилган ҳар қандай корхона, унинг мураккаблигидан тезда ўз имкониятлари 
чегараланганлигини англайди. Бу вақтда илмий изланиш натижаларини 
амалий ахборот даражасига етказишни таъминлашда ахборот-маслаҳат 
хизмати ёрдамга келади. Улар бу ахборотни охирги фойдаланувчи – 
қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқарувчиларига етказадилар ва 
улардан тўғри фойдаланилса, самарага эришилади. Бизнинг фикримизча, 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

201 
энг аввало, қандай ахборот излашни, қандай кўринишда ишлашни, ахборот 
корхонада кимга кераклигини, умуман, самарали ахборот таъминотининг 
аниқ имконияти мавжудлигини аниқлаш лозим. Ахборотга бўлган талабни 
таҳлил қилиш ва уни қондиришнинг мумкин бўлган бирор бир ечимни 
топиш бошқарув ахборот технологиялари масалаларидан биридир. 
Бошқарув ахборот технологиялари соҳасида инновация имконияти унча 
катта эмас. Чунки ахборот жараёнлари ва уни ташкил этиш бошқарув 
масаласи, уларнинг расмий ва норасмий вариантда амалга оширилиши 
ташкилийбошқарув 
вазифаларининг 
таркибий 
қисмидир. 
Ахборот-
маслаҳат хизмати тизимини яратишнинг асосий шарти тизимга янги 
ахборот технологияларини қўллаш, етарли қувватдаги компьютер 
тармоғини ташкил этиш ва ишлатишдир. Бундай тармоқлар ахборотларни 
ишлаб чиқиш ва истеъмол қилиш амалий тизимлари ўртасида кўприк 
вазифасини ўтайди. Одатда, улар айрим бошқарув функцияларига 
мўлжалланмай ёки фойдаланувчилар гуруҳига хизмат кўрсатмасдан 
ахборотни ишлашда мустақил вазифани ҳам бажаради. Инновацион 
ахборот технологияларининг иқтисодиётнинг реал сетори тармоқларида 
шиддат билан қўлланилиши улар асосида автоматлаштирилган иш 
жойларини ташкил этишга катта туртки бўлди. Бугунги кунда қишлоқ 
хўжалигига ахборот хизмати кўрсатишни ташкил этиш жуда долзарб 
масала 
бўлиб 
қолди. 
Аммо, 
қишлоқ 
хўжалигини 
бошқариш 
технологиясини интеллектуаллаштиришда сусткашликлар ҳам мавжуд. 
Шуни алоҳида таъкидлаш ўринлики, кейинги йилларда хорижда ва 
республикамизда янги ахборот технологияларини яратишнинг назарий ва 
амалий 
муаммолари 
кенг 
тадқиқ 
этилган. 
Ушбу 
йўналишдаги 
тадқиқотларнинг кенгайиши, инновацион ахборот технологияларининг 
шаклланиши янги ахборот технологиялари ва тизимларини иқтисодиёт 
тармоқларига қўллаш имкониятини кенгайтирди. Аммо аграр соҳанинг 
ўзига 
хос 
хусусиятларини 
ҳисобга олувчи 
инновацион ахборот 
технологиялари ва тизимларини яратиш борасида илмий тадқиқот олиб 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

202 
бориш ҳамда уларни соҳага татбиқ қилиш бугунги куннинг долзарб 
йўналишларидан бири ҳисобланади. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариш 
бошқарувини янги, янада юқорироқ даражага кўтарувчи янги инновацион 
ахборот технологиялари ва ахборот хизмати кўрсатишни ташкил этиш ва 
бу муаммога тубдан янгича ёндашишни ишлаб чиқиш масаласини 
батафсил кўриб чиқиш учун қишлоқ хўжалик корхоналарига ахборот 
хизмати кўрсатишни ташкил этишнинг замонавий шаклларини яратиш 
мақсадга мувофиқдир. Бугунги кунда фақат айрим молиявий жиҳатдан 
кучли қишлоқ хўжалик корхоналари замонавий инновацион ахборот 
технологиялари 
билан 
таъминлангандир. 
Корхона 
раҳбари 
ва 
мутахассисларининг замонавий ахборот технологияларидан самарали 
фойдаланиш масаласи долзарблигича қолмоқда. Чунки шиддат билан 
ривожланиб бораётган ахборот-коммуникация технологиялари йиллар 
ўтган сари маънавий эскириб бормоқда ҳамда унинг ўрини янада 
такомиллашган технологиялар эгаллаб бормоқда. 
Мавжуд ахборот тизимлари йирик ишлаб чиқариш секторлари ёки 
туман 
даражасидаги 
марказларда 
ахборотларни 
қайта 
ишлашга 
мўлжалланган. Улар кучли инновацион ахборот технологияларни 
ишлатишга ёки бир қанча шахсий инновацион ахборот технологиялардан 
тузилган маҳаллий тармоқни қўллашга мўлжалланган. Бундай тизимнинг 
ҳал қиладиган масалаларидан бири қишлоқ хўжалик корхоналари 
фаолиятининг барча йўналишларини қамраб олишдир. Улар жуда кўп 
кириш ва чиқиш ҳужжатларига эга бўлиб, дастурлар таъминоти ишини 
оғирлаштиради ва чалкаштиради. Ўз навбатида бу эса уларни қўллашдан 
жуда катта вақтни, катта ҳажмдаги маълумотларни сақлаш қурилмаларини 
ҳамда тизим иш фаолиятини кузатиб борувчи дастурчи-мутахассислардан 
чуқур билим талаб этади. Қишлоқ хўжалигини компьютерлаштириш 
масаласини ўрганиш шуни кўрсатмоқдаки, олдин ишлаб чиқилган 
тизимлар 
ижобий 
сифатларига 
қарамасдан, 
фойда 
ва 
харажат 
муносабатларини аниқлаш тамойилига, тизимнинг корхона иш шароити 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

203 
ўзгаришига мослашув тамойилига жавоб бера олмайди. Компьютер 
тизими ёрдамида аниқ бухгалтерия масалаларини ечишда қишлоқ хўжалик 
корхонаси раҳбари қарор қабул қилиш учун таҳлилий тоифадаги 
ахборотларни ҳам олиш керак. Ахборот корхонага маълум бир фойда 
келтириш учун ишончли, ўз вақтида олинган ва раҳбарият ишлатиш учун 
яроқли бўлиши зарур. Ушбу қўшимча маълумотдан келадиган фойда уни 
олиш билан боғлиқ бўлган харажатлар билан аниқланган бўлиши лозим. 
Бугунги кунда агросаноат тизимлари, фермер хўжаликлари ва айрим товар 
ишлаб чиқарувчиларнинг бозордаги талаб ва таклиф, селекциядаги илмий 
ютуқлар, ишлаб чиқаришдаги илғор технологиялар, хўжалик юритиш ва 
тадбиркорликдаги тажрибалар, ишлаб чиқариш воситалари ҳолати ва 
уларни ишлатиш, ер ва бошқа ресурслар, қонунчиликдаги охирги 
ўзгаришлар, меъёрий ҳамда кўрсатмали ҳужжатлар ва ҳоказолар 
тўғрисидаги тезкор маълумотларга бўлган талаби доимо сезилади. 
Маълумки, хўжалик юритишнинг самарадорлиги кўп жиҳатдан қабул 
қилинадиган 
хўжалик 
қарорларига 
ва 
тузиладиган 
истиқбол 
кўрсаткичларига боғлиқдир. Бу эса ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш 
шароитини таҳлил қилиш ва ҳисобга олишнинг самарали тизимини қўллаш 
туфайлигина 
амалга 
оширилади. 
Қишлоқ 
хўжалиги 
ишлаб 
чиқарувчиларининг асосий иқтисодий ва илмий марказлардан ҳудудий 
ажралганлик шароитида ўз вақтида тўлиқ ва ишончли ахборотга эга 
бўлиши ресурслар таъминоти чегараланганлиги, рақобат ва тартибсиз 
бозор хўжалиги шароитида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларҳаёт 
фаолиятини таъминлашнинг муҳим шартидир. Самарали хўжалик 
юритишда зарур бўладиган ахборотнинг, уларнинг ҳосил бўлиши ва 
истеъмоли жойларининг, уларни йиғиш, қайта ишлаш ва сақлаш усул ва 
услубларининг турли-туманлиги ахборот тизимлари фаолиятини тартибга 
келтиришни ва доимий такомиллаштиришни талаб этади. Қишлоқ хўжалик 
корхоналарида ахборот тизимларини мутахассислар меҳнатини тўғри 
тақсимланган ҳолда ташкил этиш бош бухгалтернинг асосий функционал 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

204 
вазифасига киради. Маълумки, ахборот ички ва ташқи бўлиши мумкин. 
Ташқи ахборот қишлоқ хўжалигининг хўжалик юритиш шароити ўзгарган 
ҳолда талаб даражасида фаолият кўрсатиши учун зарур бўлиб, уларга 
қуйидагилар киради. 1. Ҳуқуқий ва бошқаришга оид (буйруқлар, вазирлик, 
солиқ ва бошқа органларнинг услубий кўрсатма ва бошқа материаллари). 
2. 
Жаҳон 
ва 
биржада 
белгиланган 
баҳолар. 
3. 
Ҳамдўстлик 
мамлакатларининг асосий биржаларидаги баҳолар. 4. Қишлоқ хўжалиги 
маҳсулотлари, ёқилғи, техникалар, ўсимликларни ҳимоялаш воситалари ва 
бошқаларга бўлган талаб ва таклиф тўғрисида ахборотлар. 5. Табиий 
шароит, ернинг агротехник тавсифи, машина ва механизмлар тизими 
ҳақида маълумотлар. 6. Ҳамдўстлик мамлакатларида қишлоқ хўжалигини 
юритиш ва иқтисодиёт масалалари бўйича таҳлилий маълумотлар. 7. 
Реклама материаллари ва бошқа ахборотлар. Ташқи ахборотнинг 
анъанавий 
манбаси 
телевидение, 
радио, 
газета 
ва 
журналлар, 
муассасаларнинг ахборотлари, ахборот етказиш, фан-техника тараққиётни 
қўллаш хизматлари ва бугунги кунда интернет тармоқлари ҳисобланади. 
Бу 
ахборотнинг 
истеъмолчилари, 
асосан, 
қишлоқ 
хўжалик 
корхоналарининг раҳбарлари ва мутахассисларидир. Уларни йиғиш ва 
тизимга 
солиш, 
соҳа 
доирасидаги 
мутахассислар 
(бухгалтерлар, 
иқтисодчилар, 
агрономлар, 
зоотехниклар, 
ветеринарлар, 
инженер-
механиклар) зиммасидадир. Бу турли кўринишдаги ахборотларни йиғиш, 
бир тизимга келтириш, сақлаш ва ишлатишда унга қаттиқ чегара 
ўрнатилиши лозим. Шу сабабли кўрсатилган ахборотларни йиғиш учун 
маълум бир шахс ва уларни қабул қилиш вақти белгиланади. Бу ҳолатлар 
бош бухгалтерларнинг ҳужжатлар айланиш графигида тасвирланиши 
лозим. Бу эса ишлаб чиқариш жараёни вақтида тезкор (оператив) бошқарув 
қарорларини қабул қилиш имкониятини берувчи шахсий инновацион 
ахборот 
технологияларида 
ахборотларни 
қайта 
ишлашнинг 
янги 
технологияларини ишлаб чиқиш ва қўллашни талаб этади, деган хулосага 
келсак бўлади. Режа-ҳисоб ишларини компьютерлаштириш кўпинча 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

205 
меҳнатни ташкил қилиш ва янги иқтисодий шароитларда қўлланувчи 
ҳисоб юритишнинг янги шаклларини қўллаш билан бир вақтда олиб 
борилади. Шунинг учун ҳам дастурий таъминотнинг мосланувчанлик 
мезони муҳимдир. Дастурий таъминот мавжуд ҳисобот шаклларини, 
маълумотнома ахборотларини, ҳисоблаш услубиятини таҳрирлаш ва 
янгиларини 
яратишни 
ташкил 
қилиб, 
созлаш 
ва 
мослаштириш 
имкониятига эга бўлиши лозим. Ахборотларнинг ишлаш тизими содда ва 
дастурчи бўлмаган оддий фойдаланувчиларга мўлжалланган бўлиши 
зарур. Мураккаб дастурлар бўйича телефон тармоғи орқали ихтиёрий 
вақтда дастур муаллифларидан зарурий ахборотни олиш имконияти 
бўлсин. Хўжалик компьютерларини модем ёрдамида телефон тармоғига 
улаш компьютер тармоғи масъул оператори билан алоқа ўрнатишга ва 
тезкор зарурий маълумотни олишга имконият яратади. Ахборот 
узатишнинг катта тезлигини ҳисобга олсак, алоқанинг (телефон, радио) 
техник каналлари орқали ахборот алмашиш баҳоси ва алмашишнинг 
тезкорлиги бўйича маълумотларни компьютер технологиялари билан 
узатиш почта орқали ўтишдан қулайлигини кўриш мумкин. Ички 
ахборотлар хўжалик ҳисобот юритиш, шу жумладан, тезкор-техник ҳисоб 
тизимида рўйхатдан ўтказилади, тизимлаштирилади ва умумлаштирилади.. 
Ҳисобот ахборотларни ишлаш тизимига ахборот қишлоқ хўжалик 
корхонаси 
шароитига 
аниқ 
боғлиқ 
ҳолда 
турли 
вариантларда 
киритилганлиги учун ҳар бир дастурни айрим ҳолда ишлатиш керак. Бу 
хўжаликда мавжуд компьютерлар сони ва уларнинг жойлашуви, ҳисоб 
қилувчи ходимнинг автоматлаштирилган иш жойини ташкил этишнинг 
мақсадга 
мувофиқлиги, 
ҳисоб 
қилувчи 
ҳодимнинг 
компьютер 
саводхонлиги ва ҳоказо омилларга боғлиқ. Ҳисоб олиб бориш бўйича 
қарорлар лойиҳасининг намунавий мажмуасини ишлатиш тажрибаси шуни 
кўрсатадики, ягона ахборот базага, ишчи жойлари билан ахборот 
алмашинувида маҳаллий компьютер тармоғига асосланган қишлоқ 
хўжалиги ишлаб чиқариш мутахассисларининг автоматлаштирилган иш 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

206 
жойларининг интеграллашган тизимини ишлаб чиқиш зарур. Бундай 
тизимни лойиҳалаштириш ва қўллашда компьютер технологияларига 
қатор талаблар қўйилади. Қишлоқ хўжалигида ахборот соҳалари схематик 
ривожлатририш керак. Улар уч асосий тармоққа бирлаштирилган: илмий-
техник ахборотларни яратиш (ахборотли ишлаб чиқариш); ахборотларни 
тайёрлаш, ишлатиш, сақлаш ва узатиш; уни истеъмол қилиш. Ахборот 
ишлаб чиқариш тармоғи айнан материал ишлаб чиқариш тармоқлари каби 
тавсифланади. Материал маҳсулот қиймат ва истеъмол қийматига эга 
бўлган меҳнат маҳсулидир. Бу маҳсулот (ахборот) интеллектуал қисм 
бўлиб, кейинчалик у узатиш, тарқатиш ва истеъмол босқичларидан ўтади 
ва қисман ёки тўлалигича ўз қийматини бу босқичларда ҳосил бўлган 
маҳсулотга ўтказади. Бу тармоқда ахборотни истеъмолчига етказиш билан 
шуғулланувчи жуда кўп мутахассислар банд. Шундай қилиб, у 
воситачилик 
вазифасини 
бажаради. 
Қишлоқ 
хўжалиги 
ахборот 
институтлари бу тизимларнинг марказий тугунлари бўлиб, унинг 
вазифалари бу тармоқ вазифалари билан тўла мос тушади. Улар тармоқ 
эҳтиёжини қондириш учун жуда катта қайта ишланган ахборот беради 
ҳамда барча ҳамдўстлик мамлакатлари, яъни тармоқлараро алмашинув 
учун давлат илмий-техник ахборот тизими ахборот базасини бутлашни 
амалга оширади. Янги хўжалик юритиш шароитида ахборот институтлари 
(ахборот муассасалари) роли воситачиликка олиб бориши керак. Бугун 
ахборот институтлари қошида тижорат йўналишидаги алгоритм ва 
дастурлар фонди (жамғармаси), маълумотлар базаси ва банкини ташкил 
этиш мумкин ва зарур. У ишлаб чиқарувчилар ўртасида бир хил 
кўринишда ахборот алмашишга хизмат қилади. 
You created this PDF from an application that is not licensed to print to novaPDF printer (
http://www.novapdf.com
)

---

207