Microsoft Word 127b2635c69e0ccce220d54f0a4d206a612d9bae85273c7ad237f9e445cb2da1

4. Xorijiy tajribalar asosida g’aznachilik tizimini takomillashtirish 

yo’nalishlari 

Milliy  g’aznachilik  tizimining  asosiy  vazifalaridan  biri  davlat  moliyaviy 

resurslaridan  foydadanish  samaradorligini  oshirishdir.  Jahon  tajribasi  shuni 

ko’rsatadiki, davlat moliyasi tarkibkta kiruvchi, “g’aznachilik” deb ataluvchi organ 

o’ziga  yuklatilgan  funktsiyadan  kelib  chiqib,  turli  majburiyatlarni  bajaradi. 

G’aznachilikning  tuzilishi  va  vazifalari  mamlakatning  tarixiy  va  madaniy  urf-

odatlaridan, shuningdek, iqtisodiy holatidan kelib chiqib belgilanadi. 

G’aznachilik  ayrim  mamlakatlarda  passiv  ahamiyatga  ega.  U  faqat 

tasdiqlangan  byudjet  mablag’larini  ajratish  bilan  shug’ullansa,  majburiyatlar 

limitini belgilash va xarajatlar to’lovini amalga oshirsa yoki oldindan belgilangan 

mezonlar  asosida  alohida  xarajatlarni  ishlab  chiqishga  ruxsat  bersagina,  faol 

ahamiyatga  ega.  G’aznachilik  davlat  qarzlarini  boshqarishning  turli  darajalarida 

ishtirok  etadi  va  nihoyat,  hisob  funktsiyasi  bajarilishiga  ham  javob  berishi 

mumkin. Davlat moliyasini boshqarishning  va  g’aznachilik  tashkiliy tuzilishining 

yagona  modeli  mavjud  emas,  g’azanchilikning  bo’limlari,  boshqarmalari  va  aniq 

funktsiyalari  turli  mamlakatlarda  farqlanadi.G’aznachilik  funktsiyasi  vaqt  o’tishi 

bilan o’zgarishi mumkin. Uning tashkiliy tuzilishi agarda AQShda Moliya vazirligi 

Departamenti,  Frantsiyada  Moliya  vazirligi  Boshqarmasi,  Angliyada  mustaqil 

mahkama, Avstraliyada esa vazirlik darajasida  ko’rinishiga ega. 

Berilgan  jadval  ma’lumotlardan  ko’rishimiz  mumkinki,  qayd  etilgan 

mamlakatlarning  barchasida  to’lovlar  nazorati  g’aznachilikning  yagona 

hisobraqami  orqali  amalga  oshiriladi.  Bu  hisobraqamning  aniq  ko’rinishi  turli 

mamlakatlarda  turlichadir.  Yuqorida  qayd  etilgan  mamlakatlarning  qariyb 

---

238 

 

barchasida  g’aznachilik  amalga  oshirilgan  xarajatlari  nazoratini  markaziy  bankda 

ochilgan yagona hisobraqami orqali, ya’ni bosh kitobi tizimi orqali nazorat qiladi. 

Bu  mamlakatlarda  davlat  to’lovlari  -jadvalda  aks  ettirilgan  tartibda  amalga 

oshiriladi.