Microsoft Word 127b2635c69e0ccce220d54f0a4d206a612d9bae85273c7ad237f9e445cb2da1

3. AQSh va Rossiya Federatsiyasida g’aznachilik tizimi faoliyati 

      AQSh  Senat  Kongressining  qaroriga  muvofiq,  g’aznachilik  moliyani 

boshqaruvchi  doimiy  organ  xisoblanadi.  Uning  barcha  vazifalarini  quyidagi 

organlar  bajaradi.  G’aznachilik  sekretarlari  -  bosh  idora,  kontroler,  auditor, 

g’aznachilik  inspektori  va  g’aznachilik  sekretariat  yordamchisi.  G’aznachilik 

sekretari lavozimiga birinchi bo’lib A.Gaminton tayinlangan bo’lib, u 1789 yil 11 

sentyabrdan  1795  yilgacha  ushbu  vazifani  bajardi.  O’n  yillar  mobaynida 

g’aznachilik  funktsiyasi  kengaytib  va  murakkablashib  bordi.  Bugungi  kunda 

G’aznachilik  AQShda  hisob  siyosati,  pul  belgilarini  yaratish,  iqtisodiy  siyosat 

loyihalarini  ishlab  chiquvchi  yagona  muassasasidir.  AQShda  g’aznachilik  uchta 

asosiy funktsiyani bajaradi:  

       1.  Mamlakat  Prezidentining  ichki  va  tashqi  moliya  siyosatini  ishlab  chiqish, 

soliq  siyosatini  yuritish  va  davlat  qarzlarini  boshqarish  bo’yicha  asosiy  iqtisodiy 

maslaxatchisidir.  

      2.  G’aznachilik  davlatga  moliya  xizmati  ko’rsatish  bo’yicha  funktsiyalarni 

bajaradi:  

  davlat pul mablag’larini xisobga olish; 

  omonat obligatsiyalar va boshqa qimmatli qog’ozlarni chiqarish; 

  soliq to’lovlari va bojxona bojlarini yig’ish; 

  milliy banklar faoliyatini nazorat qilish; 

  tangalar zarb qilish, qog’oz pullar va pochta markalari chiqarish.  

         3.Qonunni  ijro  etuvchi  tashkilotchisi  sifatida  g’aznachilik  Prezident,  Vitse 

prezident ularning oilasi, ushbu lavozimga nomzodlar xavfsizligini ta’minlaydi. U 

---

225 

 

firibgarlar,  kontrabandist,  butlegerlar,  davlat  chek  va  qimmatbaxo  qog’ozlarini 

qalbakilashtirgan shaxslarni  qidirish,  jazolash,  o’q otar qurollar  savdosini  nazorat 

qilish  va  qonun  nazorati  bo’yicha  kadrlar  tayyorlovchi  60  dan  ortiq  federal 

tashkilotlarni  nazorat  qiladi.    Yuqoridagilarga  qo’shimcha  ravishda  g’aznachilik 

AQSh  hukumatining  tashqi  aloqalar  bo’yicha  vakilidir.  AQSh  tomonidan  XVF, 

XTTB,  Amerika  tarakiyot  bankining  boshqaruvchisidir.    Shuningdek  AQSh 

G’aznachiligi ko’p sonli qo’mita va uyushma, sug’urta fondining a’zosidir.  

      G’aznachilik  milliy  omonat  muassasalari  faoliyatini  nazorat  qiladi,  ularga 

litsenziyalar beradi va  omonat xolding  kompaniyalarini  faoliyatini nazorat  qiladi. 

Xolding  –  aktsiyadorlik  kompaniyasi  hisoblanadi,  o’z  mablag’ini  boshqa 

kompaniyalar nazorat paketini sotib olishga sarflaydi va ularni nazorat qiladi.  

        G’aznachilik  Kongressga  mamlakatning  moliyaviy  xolati  bo’yicha  yillik 

hisobot  tayyorlaydi  va  taqdim  etadi.  G’aznachilik    tomonidan    doimiy  nashr 

etiladigan  hisobotlar  g’aznachilikning  kunlik  hisoboti,  AQShning  ichki  qarzi 

bo’yicha  oylik  hisobot,  AQShning  daromad  va  xarajatlari  bo’yicha  oylik  hisobot 

va  muomaladagi  pul  mablag’lari  bo’yicha  oylik  hisobotni  o’z  ichiga  oladi. 

Shuningdek g’aznachilik oylik byudjetni ham chop etadi. Oylik byudjetda quyidagi 

ma’lumotlar beriladi:  



  Federal hukumatning moliyaviy operatsiyalari; 



  Federal hukumatning pul majburiyatlari; 



  G’aznachilik hisobvarag’idagi fereral va qarz  mablag’lari  statistikasi;  



  davlat qarzlarini moliyalashtirish; 



  davlat  omonat obligatsiyalari; 



  davlat qimmatli qog’ozlaring bozor kotirovkasi; 



  davlat qimmatli qog’ozlarning egalik tarkibi; 



  tijorat banklardagi g’aznachilik mulki tarkibi; 



  uzoq muddatli obligatsiyalarining daromadlilik darajasi; 



  xalqaro moliyaviy statistika; 



  kapital xarakatlar statistikasi.  



  valyuta rezervlari; 

---

226 

 



  davlat agentliklari va fondlarining moliyaviy operatsiyalari.  

AQSh    G’aznachiligi  funktsiyalari  quyidagilardan  iborat. G’aznachilik  Nyu-

Yorkdagi  Federal  jamg’arma  bankidagi  o’zining  yagona  hisob  raqami  bo’yicha 

barcha  tushumlarni  va  to’lovlarni  nazorat  qiladi  hamda  hukumatning  bankdagi 

hisob  raqamlarini  nazorat  qiladi.  G’aznachilik  tushumlarni  yig’ish  uchun  bank 

tizimidan foydalanadi.G’aznachilik 4-6 oyga, kunlik taqsimoti bilan, o’zgaruvchan 

moliyaviy grafikni tayyorlaydi va uni har oyda yangilaydi. 

AQSh  G’aznachiligi: 

  davlat  qimmatli  qog’ozlarini  chiqarishni  nazorat  qiladi  va  hajmi, 

muddatlari  va  auktsionlarda  joylashtirish  bilan  bog’liq  masalalarnihal 

qiladi. 

  kimmatli  qog’ozlarining  ikkilamchi  bozori  uchun  tartib-  qoidalarni 

belgilaydi; 

  barcha  soliq  va bojxona  bojlarini  yig’adi va  ayrim  muassasalar uchun 

foydalanganlik  va  xizmatlar  uchun  to’lovlarni  markazlashgan  tarzda 

yig’ishni ta’minlaydi.  

  xarajatlarga  byudjet  birligi  talabnomasi  bo’yicha  byudjet  ajratmalari 

doirasida  amalga  oshiriladi.  Ajratmalar  tuzilmasi  G’aznachilik  va 

Ma’muriy - byudjet boshqarmasi tomonidan nazorat qilinadi; 

  buxgalteriya  hisob-kitobida  tashkilotlarga  yo’riqnomalarni  tayyorlash, 

ularning  talabnomalarini  olish,  har  oylik  hisobotlarni  va  yillik 

moliyaviy 

qaydnomalarni tayyorlash uchun javob beradi. 

Dunyoning  rivojlangan  kapitalistik  davlati-AQShda  davlat  byudjetini 

tayyorlash  va  ijrosini  tashkil  etilishiga  mamlakat  Prezidentining  Ma’muriyatiga 

kiruvchi Byudjet Boshqaruvi Idorasi (Office of Management and Budget) (BBI) 

javob  beradi.  AQSh  Kongresi  tomonidan  ajratmalar  xarajatlari  haqidagi  qarorlar 

Prezident ma’muriyatidagi tarmoqlar departamentlari orqali nazorat qilinadi. 

Quyidagi  rasmda  byudjetning  qarzga  olingan    pul  oqimlari  ko’rsatilgan.  U 

shaxodatlangan  $78.1  mlrd  pul  mablag’lari  oqimlarini  g’aznachilikka,  dasturlar 

---

227 

 

hisobraqamiga,  moliyalashtirish  hisobraqamiga,  qarz  va  xususiy  qarz  beruvchilar 

o’rtasida  taqsimlangan.  Bu  zayomlar  ichida  hisoblangan  subsidiyalar  xarajatlari 

$2.9mlrdni  tashkil  qilgan.  Bu  so’rov  moliya  yilida  dasturlar  hisobvarag’iga 

qiritilgan  va  shaxodatlangan  qarzlar  bo’yicha  majburiyatlar  tasdiqlanganda 

moliyalashtirish  hisobvarag’iga  o’tkazilgan.  Shu  moliyaviy  yilda  $1.5  milliardni 

xususiy  kreditorlarning  majburiyatlari  bo’yicha  hisob  to’lovlariga  o’tkazilgan. 

Dastur  hisobraqamlaridan  subsidiyalangan  ajratmalardan  tashqari  qarz 

beruvchilardan  xizmatlari  (komission  to’lov)  uchun  ham  ($2.2mlrd)  olingan  u 

rezervda  saqlangan  va  G’aznachilik  tomonidan  foizlar  ($0.1mlrd.)  o’tkazilgan. 

Rezervlar xususiy kreditorlarning to’lovlariga defolt vaqtida to’lanmagan) holatida 

($0.4mlrd. ) foydalanilgan (5-ilova). 

Nodavlat  moliyaviy  nazorati  ichki  (byudjet  tashkiloti,  g’aznachilik,  firma, 

korporativ)  va  tashqi  (auiditorlik)  nazoratlariga  bo’linadi.  Nazoratning  davlat  va 

nodavlat turlari o’tkazish usullariga ko’ra o’xshash bo’lishi bilan birgalikda oxirgi 

maqsadlari  bo’yicha  bir  biridan  keskin  farq  qiladi.  Nodavlat  moliyaviy 

nazoratining  asosiy  maqsadi  esa-  xo’jalik  sub’ektlari  tomonidan  davlat  hisobiga 

soliqlar  va  boshqa  iqtisodiy  agentlarga  qilinadigan  xarajatlarni  minimallashtirish 

hisobiga quyilgan kapitallar hisobiga foyda normasini oshirish hisoblanadi. 

AQSh  g’aznachiligi  (Treasure  Department)  hamma  davlat  tushumlari  va 

to’lovlar  tizimi  ustidan  nazoratni  amalga  oshiradi.  G’aznachilik  tarkibiga  Soliq 

boshqaruvi  va  Bojxona  boshqaruvi  kiradi.  Shu  bo’linmalar  orqali  G’aznachilik, 

hamma  soliq  va  bojxona  yig’imlari  va  davlat  bojlari  hamda  ayrim  muassasalar 

xizmatlari  evaziga  tushumlarni  yig’ib  oladi.  G’aznachilikning  bosh  hisobraqami 

Federal  rezerv  tizimida  (AQSh  Markaziy  bankida)  yuritiladi.  Shu  bilan  birga 

g’aznachilik  hukumat  hisob  raqamini  nazorat  qiladi.  Daromadlar  va  tushumlar 

yig’imi bank tizimi  orqali amalga oshiriladi. 

Davlat  mablag’lari  xarajatini  hisobi  va  auditini  Bosh  Nazoratchi 

boshchiligidagi  Bosh  Hisob  Boshqarmasi  (BHB)  (General  Accounting  Office) 

ta’minlaydi. Byudjet ijrosi to’g’risidagi hisobot ma’lumotlari va prognozi Internet 

tizimida  AQSh  G’aznachiligining  saytida  chop  etiladi.  Chop  etilgan 

---

228 

 

ma’lumotlarning  maxsus  bo’limi  kassa  operatsiyalari  va  majburiyatlarni  bajarish 

operatsiyalariga  bag’ishlangan.Kongresning  taqdimotiga  va  Prezident  tasdiqlagan 

ajratmalarga  asoslangan  ravishda  byudjet mablag’larini  oluvchilar G’aznachilikka 

rasmiy  talabnoma  taqdim  qilishadi.  G’aznachilik  departamentlarga  ajratilgan 

ulushni Byudjet Boshqaruvi Idorasi bilan birgalikda nazorat qiladi. Shu bilan birga, 

BBI departamentlar xarajatlari tarkibiga umumiy holda javob beradi.