Microsoft Word àñîñèéòåõ10. doc

Texnologik jarayonlarda sovutish 
 
Oddiy haroratgacha sovitish.
 Eng arzon va qulay sovituvchi agentlar suv va havo taxminan 10-
30°C gacha sovitish uchun keng ishlatiladi. Havoga nisbatan suvning issiqlik sig`imi va issiqlik 
berish koeffitsienti katta. Sovitish uchun daryo, ko׳l va quduqdan olingan suvlar ishlatiladi. 
Sovitish darajasi suvning boshlang`ich haroratiga bog`liq. Daryo va ko׳l suvlarining harorati yil 
fasllariga ko׳ra 12-25°C, quduq suvlari 4-15°C, ishlab chiqarishda ishlatilib bo׳lingan suvlar esa 
taxminan 30°C (yoz sharoitlarida) haroratga ega bo׳ladi. Issiqlik almashinish qurilmalarini 
loyihalashda suvning yoz paytiga to׳g`ri keladigan harorati olinadi. 50°C dan yuqori haroratlarda 
suvning tarkibida erigan tuzlar cho׳kmaga tushib, issiqlik almashinish qurilmalarining yuzasiga 
o׳tirib qoladi, bu hol issiqlik jarayonlarining samaradorligini kamaytiradi. Shu sababli issiqlik 
qurilmalaridan chiqayotgan suvning harorati 40-50°C dan oshmasligi zarur. 
Sovitish jarayoni uchun kerak bo׳lgan suvning sarfi (W, kg/s) issiqlik balansi tenglamasidan topiladi: 
(
)
(
)
1
2
0
t
t
WC
t
t
GC
s
б
M
−
=
−
                                                 (20.7) 
Bundan  
(
)
(
)
1
2
0
t
t
C
t
t
GC
W
s
б
M
−
−
=
                                                   (20.8) 
 
bu yerda, G — sovitilayotgan muhitning sarfi, kg/s; 
M
C
 — 
sovitilayotgan muhitning o׳rtacha 
solishtirma issiqlik sig`imi, J/(kg K); 
s
C   —
 suvning solishtirma issiqlik sig`imi, J/(kg • K); 
б
t , 
0
t   -
 
sovitilayotgan muhitning boshlangich va oxirgi haroratlari, K; 
2
1
,t
t
 — sovituvchi suvning dastlabki 
va oxirgi haroratlari, K. (-8,-7) tenglamani tuzishda issiqlikning atrof-muhitga sarflanishi (
й
Q )
 
hisobga olinmagan. 
Odatda yuzali issiqlik almashinish qurilmalarida (sovitgichlarda) sovituvchi agent sifatida suv 
ishlatiladi. Bunday sovitgichlarda suv pastdan yuqoriga qarab harakat qiladi  
Suvni tejash va atrof-muhitni muhofaza qilish uchun suvdan qaytadan foydalanish tizimini joriy 
etish maqsadga muvofiq bo׳ladi. Bunda suv iste’moli tejamli bo׳ladi va oqindi suvlar miqdori 
kamayadi. Issiqlik almashinish qurilmalarida ishlatilib bo׳lingan suvdan, gradirnyalarda (suv 
sovitish minorasi) sovitilgandan so׳ng, qaytadan sovituvchi agent sifatida foydalaniladi. 
So׳nggi vaqtlarda sovituvchi agent sifatida oddiy havo ham keng ishlatilmoqda. Issiqlik 
almashinishni yaxshilash uchun havo oqimi ventilyatorlar yordamida majburiy sirkulyatsiya  
qilinadi va havo oqimi tomonidan issiqlik almashinish yuzasi ko׳paytiriladi (masalan, qurilmaning 
yuzasi qobirg`ali qilib tayyorlanadi). Tajriba shuni ko׳rsatdiki, sanoatda bug`ni kondensatsiyalash 
qurilmalarida majburiy sirkulyatsiya li havo oqimi yordamida sovitish, suv bilan sovitishga nisbatan 
tejamliroqdir. Bundan tashqari, havo bilan sovitishdan foydalanish suvning umumiy sarfini 
kamaytiradi, bu hol esa suv resurslari kam joylar uchun katta ahamiyatga ega. 
Havo bilan sovitishning asosiy afzalliklari: 

---

 
179
 
1) hamma joyda mavjud bo׳lgan sovituvchi agent; 
2) sovitish yuzasining tashqi tomoni amaliy jihatdan iflos qilinmaydi. 
Havoning sovituvchi agent sifatida suvga nisbatan kamchiliklari ham bor: havo tomonidagi issiqlik 
berish koeffitsienti kichik (58 Vt/(m
2
 K) gacha); havoning solishtirma issiqlik sig`imi nisbatan kam 
(1 kJ/(kg K)). Shu sababdan havoning massaviy sarfi suvning sarfiga nisbatan 4 marotaba katta 
bo׳ladi. 
Havo sovituvchi agent sifatida aralashtirish usuli bilan ishlaydigan issiqlik almashinish 
qurilmalarida (gradirnyalarda) keng ishlatilmoqda. Gradirnyalar ichi bo׳sh vertikal qurilma bo׳lib 
(8.6-rasm), uning yuqorigi qismidan suv sochilib turadi, pastdan yuqoriga ventilyator yordamida 
havo haydaladi. Suv va havo o׳rtasidagi kontakt yuzasini ko׳paytirish uchun qurilmaning ichiga 
nasadkalar joylashtirilgan. 
Ancha past haroratgacha (<0°C) sovitish uchun maxsus sovituvchi agentlar ishlatiladi. Bular 
qatoriga, masalan, suyuq ammiak, freonlar, uglerod dioksidi, natriy, magniy yoki kalsiy xloridlar 
kiradi. Keyingi yillari freonlar atmosferadagi ozon qatlamini parchalayotganligi sababli, ular boshqa 
sovuq tashuvchi agentlarga almashtirilmoqda.