145
Sanoatda qattiq jismlarni ekstraksiyalash uchun turli qurilmalar ishlatiladi. Ularni tanlashda qattiq
fazaning turi (zarrachalarning o׳lchami va shakli) va hosil bo׳lgan ekstraktning
konsentratsiyasi yoki
materialdan mahsulotning chiqishi hisobga olinadi.
Ayrim ishlab chiqarishlarda
qo׳zg`almas qatlamli davriy ishlaydigan ekstraktorlar (diffuzorlar)
ishlatiladi. Bunday diffuzorlarda qattiq material qo׳zg`almas qatlamli bo׳lib, erituvchi qurilmaning
yuqorigi qismidan maxsus tarqatuvchi to׳siq orqali beriladi va qatlamdan filtrlanib o׳tadi. Qattiq jism
tarkibidan tegishli komponent suyuqlik tarkibiga o׳tadi. Diffuzorning pastki qismida g`alvirsimon
to׳siqlar joylashgan. Qattiq material qoldig`ini qurilmadan tushirish uchun pastki qopqoq va
g`alvirsimon to׳siqlar qopqoqning o׳qi atrofida aylanadi. Uzluksiz ish texnologiyasini tashkil qilish
uchun davriy ishlaydigan bir necha diffuzorlar (ularning soni 16 ta gacha boradi)
ketma-ket bir-biriga
ulanadi, bunda batareya hosil bo׳ladi. Erituvchi esa material yo׳nalishiga qarama-qarshi yo׳nalishda
ketma-ket hamma qurilmalardan o׳tadi. Batareyada tegishli issiqlik rejimini tashkil qilish uchun qo׳shni
diffuzorlar o׳rtasiga issiqlik almashinish qurilmalari joylashtiriladi.
Pnevmatik aralashtirish usuli
bilan ishlaydigan ekstraktorlar ham keng tarqalgan (32.2-rasm). Qattiq
jism va suyuqlik
32.2-rasm.Pnevmatik aralashtirgich 32.3- rasm. Lentali ekstraktor.
1-siqilgan havo kiruvchi patrubka,
2-to`siqlar, 3-qobiq
146
aralashmasi (suspenziya) qurilmaning pastki qismidan beriladi. Sirkulyatsiya
quvuriga siqilgan havo
berib aralashmaning qurilmada yaxshi aralashuvini ta’minlash mumkin. Pnevmatik aralashtirgichli
qurilmalarni davriy va uzluksiz ishlaydigan texnologik jarayonlarda ishlatish mumkin.
32.3-rasmda uzluksiz ishlaydigan
lentali ekstraktor ko׳rsatilgan. Qattiq jism qatlami ma’lum balandlik
bilan lentali transportyorning ustida harakat qiladi, bunday ekstraktor bir necha qismlarga bo׳linadi.
Toza erituvchi (ekstragent) chap tomondagi sochib beruvchi taqsimlagichga uzatiladi, u harakat qilib
turadigan qatlamdan o׳tadi va to׳yinmagan eritma sifatida qabul qiluvchi idishga tushadi. Bu
to׳yinmagan eritma nasos yordamida qurilmaning oldingi qismiga sochib
beruvchi qurilma orqali
uzatiladi va sikiladi shu tarzda takrorlanaveradi. Shunday qilib, qurilmaning ayrim qismlarida suyuqlik
fazasi qattiq fazaga nisbatan perpendikulyar yo׳nalishda beriladi, umuman olganda esa fazalar bir-biriga
nisbatan qarama-qarshi yo׳nalishda harakat qiladi. Ekstraktorning o׳ng tomonidagi birinchi qismidan
to׳yingan eritma (ekstrakt) ajratib olinadi.
32.4- rasm. Quvursimon ekstraktor
32.5-rasm.
Mavhum qaynash qatlamli ekstraktor:
1 — kolonna; 2 — erituvchi kiradigan shtutser; 3 — taqsimlagich; 4 — halqasimon tarnov; 5 —
ekstrakt chiqadigan shtutser; 6 — qattiq jism qoldig`i chiqadigan shtutser; 7 — qattiq jism beriladigan
quvur
.
Mavhum qaynash qatlamli
qurilmalarda qattiq zarrachalarning hamma yuzasi
butun jarayon davomida
turbulent oqimli suyuqlik bilan o׳zaro kontaktda bo׳ladi, natijada ekstraksiyalash yoki eritish jarayoni
ancha tezlashadi. 32.4-rasmda quvursimon ekstraktorning sxemasi ko׳rsatilgan. Bu ekstraktor ketma-ket
ulangan bir necha quvurlardan tashkil topgan. Ekstraktorga qattiq jism mayda zarrachalar shaklida
beriladi. Qattiq jism va suyulik aralashmasi nasos yordamida quvurlarga yuboriladi. Jarayonni yuqori
haroratda olib borish uchun quvurlarga bug` g`ilofi o׳rnatiladi. Nasos to׳xtab qolgan sharoitda
sistemadagi qattiq jism zarrachalarini yuvib yuborish uchun yuqorida joylashgan idishdan quvurlarga
suv beriladi.
Mavhum qaynash qatlamli kolonnali ekstraktorning ko׳rinishi 32.5-rasmda ko׳rsatilgan.
Silindrsimon
kolonnaning pastki qismidan erituvchi ma’lum kritik tezlik bilan beriladi, natijada to׳rning ustida qattiq
jismning mayda zarrachalari mavhum qaynash holatiga keladi. Qattiq faza qurilmaning yuqorigi
147
qismidan yuklash quvuri orqali to׳g`ridan-to׳g`ri mavhum qaynash qatlamiga beriladi. Mavhum qaynash
qatlamining balandligi bir necha metrga teng. Qattiq va suyuq fazaning o׳zaro ta’siri natijasida hosil
bo׳layotgan ekstraktning konsentratsiyasi kolonnaning yuqorisiga ko׳tarilgan sari ortib boradi. Yuqori
konsentratsiyali ekstrakt kolonnaning kengaygan qismi orqali halqasimon tarnovga tushadi va so׳ngra
qurilmadan tashqariga chiqariladi. Qattiq jism qoldig`i torning teparog`ida
joylashgan shtutser orqali
uzluksiz ravishda ekstraktordan chiqarib turiladi.
Mavhum qaynash qatlamli qurilmalarning tuzilishi oddiy va massasi kichik. Bunday ekstraktorlarda
jarayonning tezligi ancha katta, qattiq jismdan kerakli komponentning ajralib chiqish darajasi ham
ancha yuqori bo׳ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
