Microsoft Word 1- amaliy mashg'ulot doc

T
vsp
=KT
qayn
K=0,736 
 
Haroratlar Kelvin birligida keltirilgan. 
Murakkab tarkibli moddalarning o’t olish harorati, ularning tarkibidagi 
yengil qaynovchi moddalarning miqdoriga bog’liqdir. Yuqori haroratda qaynovchi 
moddalarning bug’lari issiqlikni tashuvchi xizmatini bajaradilar. Misol uchun 
surkov moylariga 1% miqdorida benzin qo’shilsa, u vaqtda o’t olish harorati 200 
dan 170 °C gacha pasayadi. 
Moddalarning o’t olish harorati ochiq va yopiq tigellarda aniqlanadi. 
Moddalarning nurni sindirish qobiliyati. 
Yorug’lik nuri bir muhitdan 
ikkinchi muhitga o’tayotganda nurning tezligiva yo’nalishi o’zgaradi. Bu hodisani 
refraktsiya deymiz. 
Kelayotgan nurning muhitga tushayotgan burchagining sinusini, shu 
muhitda nurni sinish burchagining sinusiga nisbati doimiy birlik bo’lib, u tushish 
burchagiga bog’liq emas: 
const
n
i
r


sin
sin
r— nurni tushish burchagi; 
i — nurni sinish burchagi; 
n — nurni sinish koeffitsienti. 
Nurni sinishi ko’rsatkichlarini, odatda 20 °C da refraktometrda aniqlanadi. 
Moddalarning sifatini qisqa vaqtda aniqlash uchun nurni sinish koeffitsienti 
qabul qilingan. Uglevodorodlarning tarkibida vodorod qanchalik ko’p bo’lsa, bu 
moddaning nurni sindirish koeffitsienti shunchalik kam bo’ladi. Bir xil miqdordagi 
uglerod va vodorod atomlariga ega bo’lgan halqa va zanjir ko’rinishidagi alifatik 
uglevodorodlarni nurni sindirish ko’rsatkichi birinchisida ikkinchisiga nisbatan 
ko’p. Arenlarni sindirish koeffitsienti nisbatan eng yuqori, alkanlarnikiga nisbatan 
kam. Sikloalkanlar o’rta holatni egallaydi. 
Navbatdagi ko’rsatkichlarga udelnaya refraktsiya kiradi: 
const
n
R
Ä




1
1
 

---

 
const
n
n
R
Ä
Ä





1
*
2
1
2
2
2
 
 
ρ
 —
moddaning zichligi (solishtirma og’irligi); nur sinishi aniqlanadigan 
haroratda aniqlanadi. 
Udelnaya refraktsiyani shu moddaning molekula massasiga ko’paytmasini 
molekulyar refraktsiya deyiladi: 




V
n
M
n
R
Ä
Ä
M
1
*
1
1





 
 
V
n
n
Ì
n
n
R
Ä
Ä
Ä
Ä
M
2
1
*
2
1
2
2
2
2
2







 
M — moddaning molekula masasi; 
V — moddaning hajmi. 
Molekulyar refraktsiyaning qiymati atomlar refraktsiyasining yig’indisiga 
tengdir. Molekulani bir metilen gruppasiga (Ch
2
) o’sishi molekulyar refraktsiyagni 
4,6 birlikka ko’payishiga olib keladi. 
Ma’lum bir modda uchun yorug’lik nurini sinish ko’rsatkichini nurning 
to’lqinlarini uzunligiga bog’liqligi nurni dispersiyasi (tarqalishi) deyiladi. 
Bir moddaga taaluqli dispersiya — to’lqin uzunligi ma’lum bo’lgan ikki 
nurning sinish ko’rsatkichlarini ayirmasi bilan aniqlanadi: 
23
1
2
2
n
n

Laboratoriyada nur manba sifatida sariq natriyli D chizig’ini va vodorodli / 
va S chiziqlarini ishlatiladi: n
F 
– n
G
ayirmasini o’rta dispersiya deyiladi. 
3
10
*
1


Ä
G
F
n
n
n
nisbati nisbiy dipersiya deyiladi. 
4
10
*

G
F
n
n

nisbati udelaya dispersiya deyiladi. 
2
20
4
20



Ä
n
RI
intertsept refraktsiya deyiladi. 
Mamlakatimizda nur sinish ko’rsatkichini ikki xildagi 
refraktometrda aniqlanadi: refraktometr Abbe (RLU va IRF — 22) 
va refraktometr Pulfirxa IK.F — 23.