Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

9-Ma’ruza: Marketing dasturi. 
Reja: 
1. Marketing dasturi haqida tushuncha. 
2. Marketing dasturini ishlab chiqish ketma-ketligi va asosiy bo‘limlari. 
3. Vaziyatni tahlil etish va marketing sintezi. 
 
Marketing dasturi xaqida tushuncha. 
 
•  Tor ma’noda marketing dasturi (biznes reja) hujjat bo‘lib, korxonaning bozorda aniq faoliyat 
ko‘rsatish  tamoyilini  ifodalaydi.  Marketing  dasturi  kengroq  ma’noda  esa  korxona  imkoniyatlarini 
bozor  talablariga  moslashirishga  yo‘naltirilgan  tahlil,  rejalashtirish  va  nazorat  qilish  jarayoni  deb 
qaraladi.  Marketing  dasturlari  qisqa  muddatli  (bir  yilgacha),  o‘rta  muddatli  (5  yilgacha)  va  o‘zok 
muddatli (10 yilgacha va undan ko‘proq) bo‘ladi. Ular umumiy shaklda yoki korxonaning maxsus 
faoliyatlariga mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin. 
•  Marketing  dasturi  bu  korxonani  umumxo‘jalik  faoliyatini  direktiv  rejasini  tuzish  uchun 
strategik tavsiyanomadir va yuqori boshqarish bo‘g‘ini uchun qaror qabul qilishni asosidir. Marketing 
dasturini asosiy mazmuni - bu korxonani o‘tgan  davrdagi faoliyat natijalari bo‘lib, unda maqsadli 
bozorni  rivojlanishini  qisqa  tahlili  va  bashorati,  firmani  rivojlanishini  asosiy  maqsadi,  bozordagi 
xulq-atvorini strategik yo‘li, tovar, narx, sotish va rag‘batlantirish siyosatlarining chora-tadbirlarini, 
marketing  tadqiqotlarini    mazmuni,  xarajatlar  smetasi,  marketing  harakatlari  samaradorligini 
oldindan  baholash,  marketing  dasturini  amalga  oshirish  bo‘yicha  nazorat  chora-tadbirlari  va 
harakatlari beriladi. 
•  Marketing dasturi marketing kompleksi tadqiqotlari va firmani o‘z imkoniyatlarini baholash 
asosida  tuziladi.  Dastur  tavsiyali  xarakterga  ega  bo‘lsada,  kompaniyani  strategik  rejalashtirishda 
zarur  bosqich  sifatida  ko‘riladi.  Firmalar  faoliyatining  zamonaviy  sharoitda  marketing  dasturi 
kompaniyani  yuqori  boshqaruv  bo‘g‘ini  (  joriy  rejalashtirish  ,  direktiv  rejalar,  strategik  dasturlar, 
strategiyani tanlash) darajasida asoslanib  boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun zarurdir. 
•  Marketing dasturini strategik yo‘nalishi bozordagi mavqyosidan va korxonani o‘z holatini 
bog‘ligiga qarab o‘z ichiga turli variantlarni oladi. 
•  Strategiyalar diversifikatsiyasi, tadbirkorlik faoliyatini segmentatsiyalash, hujum va himoya 
strategiyalari bo‘lishi mumkin. 
•  Marketing  dasturini  ishlab  chiqarishda  ko‘p  variantlilik  tamoyillari  ishlatiladi.  Xizmatni 
tuzilishiga binoan marketing dasturini va rejasini bir necha varinatlari: ikki yoki uch, ya’ni minimal, 
optimal va maksimal turlari bo‘ladi. Dasturni minimal varianti, dasturni og‘ir (yomon) sharoitlarda 
rivojlantirishni, maksimal variantida esa yaxshi sharoitlarni rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Masalan, 
Yaponiya  firmalari  marketing  dasturi  va  rejasini  minimal  variantini  nazarda  tutib,  uni  amalga 
oshirishda xaqiqiy muvaffaqiyatga iqtisodiy va ijtimoiy hamda psixologik samarani olishni maqsad 
qilib erishadi. Shuningdek dasturni o‘rtacha yoki optimal variantlari keng tarqalgan. 

---

•  Firma  turli  marketing  dasturlarini  ishlab  chiqadi,  yo‘nalishiga  qarab    markekting  dasturi 
yuqori va pastki bug‘in uchun bo‘lishi mumkin. Agar dastur yuqori bug‘in uchun bo‘lsa, u qisqa va 
lunda tuzilgan bo‘lishi lozim. Chunki unda muhim tomonlari ajratib ko‘rsatiladi. Pastki bo‘g‘in uchun 
tuzilgan dasturlarda esa har bir savollar yoritilib beriladi. 
•  Muddatiga  qarab  marketing  dasturlari  qisqa,  o‘rta  va  uzoq  muddatli  turlarga  bo‘linadi. 
Ayrim firmalar esa ikki yoqlama dastur tuzadilar, ya’ni uzoq muddatli va qisqa muddatli dasturlar. 
•  Qamrab olayotgan vazifasiga qarab oddiy yoki maqsadli dasturlarga bo‘linadi. 
•  Oddiy  marketing  dasturlari  firmani  ishlab  chiqarish,  sotish  faoliyati  bilan  barcha 
funksiyalarni  savollarini  yechishga  yo‘naltiriladi.  Maqsadli  dasturda  esa  yangi  mahsulot  ishlab 
chiqarish yoki segmentni o‘zlashtirish, firma siyosatini rag‘batlantirish samaradorligini oshirish kabi 
muhim vazifalarni amalga oshirishga qaratiladi. 
•  Obyektiga bog‘ligiga qarab marketing dasturlari mahsulotlar bo‘yicha va ishlab chiqarish 
bo‘limi bo‘yicha bo‘lishi mumkin. 
•  1. Ishlab chiqarish bo‘limi bo‘yicha marketing dasturi quyidagi maqsadga ega: 
•  tovarlar siyosatini hisobga olgan holda chiqarilayotgan mahsulotni zaruriy nomenklaturasini 
aniqlash; 
•  innovatsiya bo‘yicha qarorni asoslash; 
•  chiqarilayotgan mahsulot sifati va texnik darajasini oshirish bo‘yicha qaror qabul qilish; 
•  tovar ishlab chiqarish tuzilishida har bir mahsulot ulushini o‘rnatish; 
•  ishlab  chiqarishni  ustivor    yo‘nalishlari  bo‘yicha  xarajatlarni  umumiy  hajmi  va  ularni 
tuzilishini hisoblash; 
•  moliyalashtirish manbalarini topish; 
•  ishlab chiqarishni moddiy va mehnat resurslari bilan ta’minlash; 
•  ishlab chiqarish va muomala xarajatlarini hisoblash; 
•  ishlab chiqarish samaradorligini aniqlash va foydani bashorat qilish. 
•  Ishlab chiqarish bo‘limi bo‘yicha marketing dasturi firmaning to‘liq ichki rejalashtirish va 
ishlab chiqarish rejasini hisobga oluvchi optimallashtirilgan ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga olishi lozim. 
Shunday  qilib,  ishlab  chiqarish  bo‘yicha  marketing  dasturi  ishlab  chiqarish  bo‘limining  xo‘jalik 
faoliyatini jami ko‘rsatkichlari to‘plamini tahlili asosida ishlab chiqilgan asosiy hujjat hisoblanadi. 
•  2. Mahsulot bo‘yicha marketing quyidagi maqsadlarga ega: 
•  mahsulotni optimal texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish; 
•  mahsulotni ishlab chiqish va sotish samaradorligini ko‘p variantli hisob-kitobini o‘tkazish; 
•  yangi (takomillashgan) tovar ishlab chiqarish rentabelligini va zarurligini asoslash; 
•  chiqarilayotgan mahsulot hajmini natural va qiymat birligida belgilash; 
•  iste’molchilarni maqsadli bozorda ko‘zlagan maqsadlarini hisobga olgan holda har bir tovar 
bo‘yicha sifat ko‘rsatkichlarini o‘rnatish; 
•  har bir mahsulotni integral baholash (xarajatlari, narx va foydani solishtirish); 
•  maqsadli bozorda raqiblarning mavjud o‘xshash tovarlarini hisobga olgan holda har bir tovar 
bo‘yicha raqobatbardoshlik darajasini hisoblash.