Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

 
8-Ma’ruza: Marketingni tarkibiy tuzilishi. 
Reja: 
1.  Marketing tizimi haqida tushuncha. 
2.  Makromarketing va mikromarketing. 

---

3.  Marketingni ichki va tashqi sohasi tushunchalari va ularning o‘zaro bog‘liqligi. 
4.  Bozor va korxonani o‘zaro bog‘liqligi. 
5.  Marketingda  tashqi  soha  elementlari  (vositachilar,  yetkazib  beruvchilar, 
raqobatchilar). 
6.  Raqobat tushunchasi va mohiyati. Raqobat turlari va shakllari. 
7.  Korxonaning marketing tizimi. 
 
Marketing tizimi haqida tushuncha. 
 
Marketing  tizimi  -  bu  qo‘yilgan  maqsadlarga  erishish  va  maqsadli  bozor  talabini  qondirish 
uchun  marketing  qismlarining  aniq  birikuvidir.  Tarkib  o‘zida  to‘rtta  asosiy  qism  –  mahsulot  yoki 
xizmat, taqsimot (sotish, o‘tkazish, narxlarni) birlashtiradi. 
Tovar  va  xizmatlarni  olganda  bozorga  nima  tavsiya  etilishi  sifat  darajasi,  sotish  hajmi, 
kompaniyaning  innovatsion  darajasi,  o‘lchovning  holati,  alohida  shartlar  tadqiqotlarning  hajmi  va 
muddatlari mavjud mahsulotni sotishni to‘xtatish paytini aniqlab olish kerak. 
Marketing  tizimi  ijtimoiy-iqtisodiy  elementlar,  subyektlar  yig‘indisidan  iboratdir.  Marketing 
tizimi o‘z tarkibiga turli elementlarni qamrab oladi: 
ta’minotchilar 
raqobatchilar 
vositachilar 
iste’molchilar (bozor) 
firma (kompaniya) 
Marketing tizimini shakllantirish va amal qilishi aniq o‘rab turgan muhit ta’sirida olib boriladi. 
Bu muhitga ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy, demografik va ekologik omillar kiradi. 
Ta’minotchilar  –  alohida  olingan  tashkilot,  uyushma,  shaxslar  yig‘indisidan  tarkib  topib, 
firmani moddiy, moliyaviy va maxsulot resurslari bilan ta’minlaydi. 
Raqobatchilar  –  istak  bo‘yicha,  safdosh  tovar  bo‘yicha,  tovar  turi  bo‘yicha,  tovar  markasi 
bo‘yicha turkumlanadi. 
Marketing  bo‘yicha  vositachilar  –  tashkilot  uchun  uning  tovarlarini  mijozlarga  yetkazish, 
sotish, aloqa o‘rnatish bo‘yicha yordam ko‘rsatuvchilardir. 
Vositachilar – savdo, logistik, marketing va moliyaviy vositachilarga bo‘linadi. 
Savdo vositachilari - ulgurji va chakana savdogarlardir. 
Logistika vositachilari – ombor tizimi xizmatlarida tovar va okim holatlarini transportirovka 
qilish bilan shug‘ullanish. 
Moliyaviy  vositachilar  –  bank,  kredit,  sug‘urta  va  boshqa  moliyaviy  xizmatlarni  amalga 
oshiradi. 
Iste’molchilar – firmalar, alohida fizik shaxslar yoki ularni potensial guruxi bo‘lib, ular bozorda 
mavjud bo‘lgan tovar va xizmatlarni olishga tayyor. 
Iste’molchi – bozor qiroli, marketing vazifasi doimo iste’molchini xulk-atvorini o‘rganish, uni 
ehtiyojini firma mahsulotiga bo‘lgan munosabatini o‘rganish, tahlil qilishdan iborat. 
Firma, marketing va bozor munosabatlari bir-biriga o‘zaro ta’sir o‘tkazib, dialektik bog‘liqlikda 
harakatlanib  boradi.  Firma  yangi  texnologik  jarayonlarni  egallashga,  yangi  mahsulotlar  ishlab 
chiqarishga faqat bozordagi munosabatlar sabab bo‘ladi. 
Marketing  tarkibini  ishlab  chiqishda  bosh  masala  uning  bir  butunligi,  maqsadga  erishishda 
muvaffaqiyatni ta’minlovchi barcha omillarning o‘zaro aloqasidir. 
Marketing  iqtisodiy    kategoriya  sifatida    g‘oyasi  serqirradir.  Uning    tarkibi  yoki    faoliyat 
sohalarida:  
- ishlab chiqarish vositalari marketingi; 
- iste’mol tovarlari marketingi; 
- xizmat ko‘rsatish marketingi kabi turlarini ko‘rsatish mumkin.  
Buning har birining  faoliyatida  umumiy  tamoyillar va vazifalar  saqlanib qoladi, ammo bu  
yo‘nalishlarning har biri o‘ziga xos tomonlari bilan ajralib turadi. 

---

Ishlab  chiqarish  vositalari  marketingi  birinchi  navbatda  ishlab  chiqarish  talablarini  hisobga 
olishga    asoslanadi.  Shu  sababli  maqsadga  muvofiqlik    maqbullik  qat’iy    uyg‘unlik    eng  birinchi 
o‘rinda turadi. 
Bu sohada iste’molchi fe’l atvorining tub moxiyatini o‘rganishga katta e’tibor beriladi. Xususan 
iste’molchilarni  guruhlash,  reklama,  maxsulot  sotishni  uyushtirish,  bularning  barchasi  iste’mol 
tovarlari bozorida marketing faoliyatining asosiy masalalari hisoblanadi. Masalan, do‘konlarda o‘z-
o‘ziga xizmat ko‘rsatish tamoyillari iste’mol tovarlari marketingi  samarasi. 
Iste’mol  tovarlari  xizmati  marketingi  ishlab  chiqaruvchi  bilan  iste’mol  o‘rtasida  bevosita 
aloqaning mavjudligi bilan ajralib turadi. Xizmatlarning ko‘pchilik qismi  kompleks xarakterga ega. 
Masalan,  mehmonxonalar,  jamoat  ovqat  joylari,  ekskursion  xizmat,  yodgorlik  mollari  sotish  va 
hakozolar paydo bo‘lishi yalpi turistik mahsulot tushunchasi bilan bevosita bog‘liqdir. Shu sababli  
ko‘rsatish sohasida  marketing juda katta yo‘nalishga ega.