Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

1-jadval 
Marketing rivojlanish tarixidan asosiy lavxalar 

---

Sana, yillar 
Marketingda ruy bergan uzgarishlar 
1902 yillarda 
AQShda mustaqil ravishda marketing kursini oʻqitish boshlandi 
1908 yillarda 
Ilk  bor  tijorat  marketing  tashkiloti  tuzildi.  AQShning  yirik  sanoat 
kompaniyalarida birinchi marketing boʻlimlari tashkil etildi 
1920 yillarda 
Xalqaro savdo palatasi tuzildi 
1926 yillarda 
AQShda  Milliy  marketing  va  reklama  assosiasiyasi  tashkil  topdi,  uning 
asosida keyinchalik Amerika marketing assosiasiyasi deb qayta nomlandi 
1930-1940 
yillarda 
Dunyoning  koʻpgina  iqtisodiy  rivojlangan  davlatlarida  milliy  marketing 
assosiasiyalari tashkil topdi 
1950-1960 
yillarda 
Xalkaro  marketing  federasiyasi,  Jamoatchilik  fikrlari  masalalari  va 
marketing boʻyicha Yevropa jamiyati va Yevropa marketing Akademiyasi 
kabi xalkaro marketing tashkilotlari tuzildi 
1980 yillarning  
II yarmi 
Mamlakatimizning  iktisodiy  oliy  oʻquv  muassasalarida  marketing  kursi 
oʻqitila boshladi 
1990 yillarning 
oxirlarida 
Mamlakatimizda  marketing  boʻyicha  xorijiy  adabiyotlar  tarjima  qilingan 
xolda va Oʻzbekistonlik mualliflar tomonidan koʻplab chop etilmoqda 
Manba: Yusupov M. “Marketing” koʻrgazmali oʻquv qoʻllanma,T.TDIU,2001 
 
60-yillar oʻrtasida eng yirik Amerika korporasiyalarining 80% ga yakini oʻz xoʻjalik faoliyatida 
marketingning  asosiy  talablarini  qoʻllay  boshladi.  Gʻarbiy  Yevropa  va  Yaponiyada  marketing 
gʻoyalari AQShga qaraganda sustrok joriy qilindi. Ammo 60-yillarning oxiriga kelib ular marketing 
amaliyotini  tezkorlik  bilan  oʻzlashtirishga  kirishdilar  va  bunda  muxim  yutuqlarga  erishdilar. 
Marketing anʻanaviy savdo usullaridan farqli ularoq aniq maqsadlarni koʻzlaydi, xoʻjalik vazifalarini 
esa yaqqol ifodalaydi: korxona shunday sifatli maxsulot tayyorlashi lozimki, uni sotish qulay boʻlsin. 
Darxaqiqat,  maxsulot  ishlab  chiqarilgani  bilan  u  albatta  foyda  keltiradi  degan  maʻnoni  hali  aslo 
bildirmaydi. Ilgari xoʻjalik raxbarlarining vazifasi asosan jami resurslarni ishlab chiqarish talablari 
bilan  muvofiqlashtirishdan  iborat  edi,  yaʻni  korxona  oʻzi  xoxlagan  maxsulotni  ishlab  chiqarar  va 
xamma eʻtiborini uni sotishga qaratar edi. Marketingning maqsadi esa bozorning mavjud va kelgusida 
extimol  tutgan  imkoniyatlarini  aniqlash  xamda  sifat  jixatidan  toʻgʻri  baholashdan,  soʻngra  unga 
tayanib, butun kuchini oʻz maxsulotiga qizikish va extiyojni kuchaytirishga, xaridorga maxsulotni, 
shuningdek  koʻrsatilandigan  tegishli  xizmat  turini  tanlash    imkonini  yaratgan  xolda,  maxsulotni 
sotishga qaratishdan iborat. 
1966 yilda AQShda marketing masalalari buyicha 350 ga yaqin tadqikot firmalari faoliyat olib 
borib,  undan  yirik  firmalar  45  mln  dollarga  yaqin  oborotga  ega  edi,  bunda  bu  firmalarning  jami 
oboroti  300  mln  dollardan  oshiqni  tashkil  etgan.  Marketing  muammolarini  tadqiq  qilishni  tijorat 
boshlashuvi asosida universitetlar xam, savdo-sanoat assosiasiyalari, davlat tashkilotlari va xizmatlari 
xam shugʻullana boshladi. 
1972 yilda F.Kotler mikromarketing va makromarketing tushunchalarini asoslab berdi. 1976 
yilda Shelbi Xant marketing ayirboshlash jarayoni xaqida ilm xisoblanishini koʻrsatdi. 
80-yillar oxiri 90-yillar boshlarida marketingni globallashtirish jarayoni kuzatildi. Shuningdek, 
1990  yilda  Kanberra  shaxrida  (Avstraliya)  “Marketing  –  bu  xamma  narsa”,  “Marketing  biznesni 
anglatadi” shiori ostida global marketing boʻyicha Xalqaro konferensiya boʻlib oʻtdi. 
Xozirgi davrda jaxon iqtisodiyotida sanoat davri axborot davriga oʻrin boʻshatib bermoqda. Bu 
davrda  AQSh,  Yaponiya,  Germaniya  va  boshqa  Yevropa  mamlakatlariga  yetib  keldi.  Singapur, 
Tayvan,  Janubiy  Koreya  unga  juda  yaqin.  Tez  oʻzgaruvchan  bozor  sharoitlari,  narxsiz  raqobat 
usullarining  rivojlanishi,  ishlab  chiqarish  yuksak  darajada  chaqqon  moslashuvchan,  yakka 
isteʻmolchiga  moʻljallangan,  xajmi  kichik  bozor  soxalari,  bozor  segmentlari  va  ayrim 
“soʻqmoq”larning koʻpligi unga xos xuxusiyatlardir. Ayni paytda ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi 
shunday darajaga yetdiki, bir bozorning oraliq segmentlarida boʻsh makon juda kam qoladi. Natijada 
bozor  raqobati  yanada  shiddatli  tus  oladi.  Ammo  bu  jarayon  narx  omili  negizida  emas,  balki 
raqobatning anada takomillashgan usul va shakllari paydo boʻlishi natijasida yuz beradi. 

---

Tovarning “xayotiy sikli” misli koʻrilmagan darajada qisqaradi. Xozirgi davrda yetakchi yapon 
elektron firmalari bozorga oʻrtacha xar uch oyda bir marta mikrosxemalarning yangi turini chiqaradi. 
Maxsulotlar assortimentning xilma-xilligi ortdi, bir xil buyumlarni koʻplab ishlab chiqarish kamaydi, 
yaʻni toʻp-toʻp qilib uyub tashlash tajribasidan voz kechilmoqda. Tovar sifatiga ega boʻlgan tovarlar 
mazmuni  oʻzgardi.  Endi  yaxshi  maxsulot  chiqarish  bilangina  ish  bitmaydi,  raqobatga  dosh  berish 
uchun  sotuvdan  keyingi  darajasini,  firma  koʻrsatadigan  qoʻshimcha  xizmatlar  sifatini  tubdan 
yaxshilash zarur. 
Korxonalar xarajatlarini oddiy kamaytirish yoʻllarini oʻylabgina qolmay, ayni paytda tovarlarni 
sotish va oʻtkazish, daromadlarni muttasil koʻpaytirish soxalariga koʻproq eʻtibor berishga majbur. 
Maxsulot  sotishga  yangi  bozorlar,  muayyan  afzalligi  tufayli  maxsulot  oʻziga  jalb  etadigan  yangi 
xaridorlarni qondirish lozim. Bu ishlarni xozirgi zamon marketingiga tayanibgina amalga oshirish 
mumkin.  Korxonaning  omon  qolishi  iqtisodiy,  ilmiy-texnikaviy,  konyunktura-tijorat,  ijtimoiy  va 
boshqa  axborotlarni  oʻz  vaqtida  olishi  kabi  omillardan  ustalik  bilan  foydalanish  natijasida 
taʻminlanadi.