Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

               SH
2
O—CO—R
1 
               
               CHO—CO—R
2
  
 
               CH
2
O—CO—R
3 
, 
bunda: R
1
, R
2
, R
3
 - yogʻ kislotalarining radikallari  
Yogʻlarning  fizik-kimyoviy  koʻrsatkichlari  ular  tarkibida  uchraydigan  yogʻ  kislotalarining 
tabiati  bilan  aniqlanadi.  Yogʻlar  tarkibida  uchraydigan  barcha  yogʻ  kislotalar  toʻyingan  va 
toʻyinmagan yogʻ kislotalardan iboratdir. 
Quyidagi 1-jadvalda, asosiy oʻsimlik moylari tarkibida uchraydigan  yogʻ  kislotalari miqdori 
keltirilgan. 
1-jadval 
Oʻsimlik moylari tarkibida yogʻ kislotalari miqdori 
Kislotalar 
Miqdori, % hisobida 
Paxta moyi 
Kungaboqar 
moyi 
Zigʻir 
moyi 
Makkajoʻxori 
moyi 
Palmitinat 
20 
- 
12 
15 
Stearinat 
2 
9 
12 
15 
Oleinat 
31 
39 
19 
14 
Linolat 
40 
46 
16 
61 
Linolenat 
- 
- 
52 
- 
 
Bu jadval maʻlumotlaridan koʻrinib turibdiki, oʻsimlik moylari tarkibida  uchraydigan  asosiy 
yogʻ  kislotalari  toʻyinmagan  yogʻ  kislotalari  ekan.  Oʻsimlik  moylari  tarkibida  toʻyinmagan  yogʻ 
kislotalarining koʻp boʻlishi esa ularning oʻziga xos-xususiyatlarini belgilaydi. 
Yogʻlarning  asosiy  tarkibiy  qismini  triglitseridlar  tashkil  etsada,  maʻlum  miqdorda  boshqa 
moddalar  ham  uchraydi.  Bularga  fosfatidlar,  vitaminlar,  rang  beruvchi  moddalar,  erkin  yogʻ 
kislotalari va sterinlarni kiritish mumkin. Bu moddalarning miqdori ham yogʻlarning fizik-kimyoviy 
koʻrsatkichlariga maʻlum darajada taʻsir koʻrsatadi. 
Kelib chiqishiga qarab yogʻlar ikki guruhga boʻlinadi: oʻsimlik va hayvon yogʻlari. Oʻsimlik 
yogʻlarini  moylar  deb  ataladi.  Ular  qattiq  va  suyuq  holda  boʻladi.  Masalan,  kakao,  kakao 
yongʻogʻining moylari qattiq yogʻlar hisoblanadi. Koʻpchilik oʻsimlik moylari suyuq holda boʻladi. 
Hayvon yogʻlari uy hayvonlarining va dengiz hayvonlarining yogʻlariga boʻlinadi. 

---

Baʻzi oʻsimlik urugʻlarida, mevalarida, ildiz mevalarida, umuman boshqa aʻzolarida koʻproq 
darajada yogʻ toʻplanganligi uchun yogʻ beruvchi oʻsimliklar deyiladi, ularda yogʻning miqdori 50-
70 foizgacha yetadi. Masalan, kungaboqarning yuqori darajada  moy toʻplovchi navlarida yogʻning 
miqdori 70 foizgacha boradi. Lekin, moy olish uchun tarkibida bundan ancha kam miqdorda moy 
toʻplovchi urugʻlar ham ishlatiladi. Kam moy beruvchi oʻsimliklar koʻpchilik hollarda xalq xoʻjaligi 
uchun katta ahamiyatga ega boʻlgan boshqa mahsulotlar olishda ishlatiladi. Masalan, gʻoʻza asosan 
paxta tolasi olish uchun ekilsa, soya oʻsimligi esa asosan ozuqaviy oqsil olish uchun va hayvonlarga 
oqsilga boy ozuqa sifatida ekiladi. 
Hozirgi kunda moy beruvchi oʻsimliklarga 100 dan ortiq oʻsimlik turini kiritish mumkin. Lekin, 
ularning  koʻpchiligida  yogʻning  miqdori  uncha  koʻp  boʻlmaganligi  tufayli  moy  ishlab  chiqarish 
sanoatida ishlatilmaydi. 
Moy olish uchun ishlatiladigan asosiy oʻsimliklar urugʻi tarkibidagi moy miqdori 2-jadvalda 
keltirilgan. 
Bu 2-jadval maʻlumotlaridan koʻrinib turibdiki, moy beruvchi urugʻlar tarkibidagi moy miqdori 
bilan bir-biridan maʻlum darajada farq qilar ekan. Maʻlumki, sobiq Ittifoqda moy beruvchi asosiy 
oʻsimlik kungaboqar va gʻoʻza hisoblanar edi. Shu sababli inson ratsionida ishlatiladigan asosiy moy 
ham kungaboqar va paxta moyi hisoblanar edi.  
2-jadval 
Moy beruvchi urugʻlar tarkibida moy miqdori (quruq moddasiga nisbatan % hisobida)