|
h.k.)ni standartlarga kiritish
Maʻdanli oʻgʻitlarning standartlanishi ozuqa moddalari tarkibini oshirish, donadorlik tarkibiga
optimal bir xillashtirilgan talablarni belgilash, maʻdanli oʻgʻitlarning fizik-mexanik xossalarini
oshirish, ularni tashish, saqlash va tuproqqa solish sharoitlariga talablarni belgilash bilan olib boriladi.
Oʻgʻitlar sifati nafaqat ularning kimyoviy tarkibini (azot, fosfor, kaliy, aralashmalar tarkibini),
kislotaliligi, namligini, shu bilan birga fizik xossalarini, mayda-yirikligini, sochiluvchanligini,
donadorlik tarkibini, xar xil fraksiyalarning foizlardagi nisbati, donalarning mustaxkamligi va shu
kabilarni ham oʻz ichiga oladi. Standartlar va texnik shartlarga namlik miqdori, donalarning
mustaxkamligi, mahsulotning yuklash oldidagi harorati kabi yangi koʻrsatkichlarning joriy etilishi,
donadorlik tarkibiga talablarning oshirilganligi oʻgʻitlar sifatini yaxshilashga ijobiy taʻsir koʻrsatadi.
«SPKP. Maʻdanli oʻgʻitlar. Koʻrsatkichlar nomenklaturasi» standartiga muvofiq maʻdanli
oʻgʻitlar kimyoviy tarkibiga koʻra, bir komponentli va tarkibiga makro va mikroelementlar kirishi
mumkin boʻlgan kompleks turlarga boʻlinadi.
(ST SEV 1416-78) «Maʻdanli oʻgʻitlar turlari» standartida maʻdanli oʻgʻitlar turi koʻrsatilgan.
Maʻdanli oʻgʻitlarga standartda koʻrsatkichlar va sifat nomenklaturasi va ularni tavsiflaydigan
maʻdanli oʻgʻitlar xossalari: maqsad koʻrsatgichlari (ozuqa moddalari, aralashmalarning massadagi
ulushi, polimerlanish darajasi, eritmaning rN, donadorlik tarkibi, uyum qalinligi koʻrsatkichi,
dinamik yopishqoqlik qalinligi), ishonchilik koʻrsatkichlari (saqlashning kafolatli muddati,
suspenziyalashgan oʻgʻitlar gomogenligining kafolatli muddati, donalarning dinamik qalinligi,
donalarning statik qalinligi, kristallanish harorati, sochiluvchanlik), bir xillilik koʻrsatkichlari
(oʻgʻitlar turkumida kimyoviy tarkib koʻrsatkichlari va fizik-mexanik xossalarning oʻrtacha kvadratik
oʻzgarishi), xavsizlik koʻrsatkichlari (xavflilik sinfi, ishchi zonasi xavosida oʻgʻitlarning buglari yoki
changining eng koʻp yoʻl quyilishi mumkin boʻlgan konsentrasiyasi, oʻz-oʻzidan yonib ketish
harorati), ekologik koʻrsatkichlari (oʻgʻitning fiziologik kislotaliligi, oʻgʻitning fiziologik
ishkoriyligi), texnologik koʻrsatkichlari (oʻgʻitda ozuqa moddasi birligining qiymati) aniqlangan.
Maʻdanli oʻgʻitlar agregat xolatiga koʻra ikkita klassifikasiya guruhiga: qattiq (kukunsimonlar
va donadorlashtirilgan) va suyuq (suyultirilgan gazlar, eritmalar va suspenziyalar)guruhlarga
boʻlinadi.
Maʻdanli oʻgʻitlarning sifat koʻrsatkichlari umumiy, yaʻni oʻgʻitlarning hamma shakllari uchun
majburiy turga boʻlinadi: barcha ozuqa moddalarining massasiga ulushi, saqlashning kafolatli
muddati, qattiq oʻgʻitlar uchun yana sochiluvchanlik.
Bakteriyali oʻgʻitlarda standartlarga koʻra tuproqqa solinadigan bakteriyalar miqdori
aniqlanadi. Kompleks oʻgʻitlarga boʻlishini nazarda tutadi. Kompleks oʻgʻitlar tashish va saqlash
uchun ishlab chiqarish xarajatlarini koʻpaytiradigan ortiqcha narsalarning eng kam miqdorini oʻz
ichiga oladi.
Oxakli va gipsli materiallarga standartlar amal qiluvchi modda tarkibini, namligi, tabiiy xolati
va qadoqlanishi, uralishi va tashilishini belgilaydi. Amal qiluvchi modda tarkibiga koʻra ayrim
materiallar sinflarga boʻlinadi.
Standartlarga koʻra oʻgʻitlarning tabiiy xolati nazarda tutilgan: rangsiz, suyuklik, donalar, yirik
tangachalar, yaltiroq kristallar, mayda kristall kukun va boshqalar. Oʻgʻitlarning tabiiy xolatiga koʻra
standartlashtirilishi donadorlik tarkibiga koʻra toʻzilishini yaxshilashga qaratilgan. Donador oʻgʻitlar
kukunsimonlaridan farkli ravishda donalardan, yaʻni 1-4mm diametrli shariklar yoki guvalachalardan
iborat boʻladi. Ular kuksimonlarga nisbatan kamrok yopishadi, deyarli chang chikarmaydi, yaxshirok
va bir tekisda tarkaladi, shamol ularni kamrok uchirib ketadi. Donador oʻgʻitlar bilan ishlashda
mehnat gigiyenasi yaxshilanadi va unumdorlik oshadi. Shuning uchun standartlarda oʻlchamiga koʻra
donalarning foizli nisbati, kukunsimonlari uchun esa - elakda qolgan muayyan oʻlchamdagi
zarrachalarning qoldigʻi nazarda tutilgan.
Oʻgʻitlarni saqlashda yopishib kolishining oldini olish uchun standartlar ularning namlik
koʻrsatkichini meʻyorlashtiradi. Standartlar tipovoy omborlarda saqlashda oʻgʻitlarning yopishib
kolmasligi va amal qiluvchi moddaning muayyan davr ichida saklanishining kafolatli muddatini
belgilaydi.
MDH va xorijda ishlab chiqariladigan oʻgʻitlarning sifat koʻrsatkichlarini solishtirish shundan
dalolat beradiki, mamlakatimizda chikariladigan mahsulotlar, odatda, xorijning shunga oʻxshagan
mahsulotlaridan kolishmaydi, ammofos va donador superfosfat kabi oʻgʻitlar esa xato sifat
koʻrsatkichlariga koʻra ulardan yuqori turadi. Oʻgʻitlarning nazorat qilinadigan sifat koʻrsatkichlariga
«Maʻdanli oʻgʻitlar. Namunalarni tanlab olish va tayyorlash uslublari», «Madanli oʻgʻitlar.
Donadorlik tarkibini belgilash uslublari», «Maʻdanli oʻgʻitlar. Donadorlik tarkibini belgilash uslubi»,
«Maʻdanli oʻgʻitlar. Donalarning statik mustaxkamligini belgilash uslubi», «Maʻdanli oʻgʻitlar.
Dinamik mustaxkamligi va yoyilishini belgilash uslubi», «Maʻdanli oʻgʻitlar», «Sochiluvchanligini
belgilash uslubi» standartlarida bayon qilingan uslublarga koʻra aniqlanadi. Standartlar oʻgʻitlarning
fizik-kimyoviy xossalarini: donalarning statik va dinamik mustaxkamligi, donadorlik tarkibi,
yoyilishi va sochiluvchanligini baholash uchun uslublar va apparaturani nazarda tutadi.
PKS «Maʻdanli oʻgʻitlar» ozuka moddalari tarkibini oʻrtacha ammofos uchun kamida 40%, 1
dan 4mm gacha donalar tarkibini – 94 %gacha boʻlishini, maʻdanli oʻgʻitlarning saklanishi, tashilishi,
tuprokga solinishiga va atrof muxit muxofazasiga talablarning belgilanishini nazarda tutadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
