Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

Kreditor bu shunday korxona, tashkilot yoki shaxski, uning oldida boshqa korxonalarning 

hisob-kitoblar  bo‘yicha  majburiyatlari  bo‘ladi.  Turli  debitor  va  kreditor  qarzlar  quyidagi  hollarda 

yuzaga keladi: 

−  korxonaning  o‘zidan  yoki  uning  mehnat  jamoasi  a’zolaridan  ijro  varaqalariga  asosan  pul 

undiriladigan bo‘lsa; 

−  kommunal xizmati, turar joy haqi, turar joy bo‘lmagan xonalarning ijara haqlari bo‘yicha; 

−  mehnat jamoasi a’zolarining buyrug‘i bilan bankka va boshqa joylarga pul o‘tkazish bo‘yicha; 

−  boshqa hollarda. 

 

Korxonada debitorlik va kreditorlik majburiyatlari yuzaga kelishining asosiy sababi - 

hisob-kitoblarda to‘lovlar muddati yoki sanasining turli hisobot davriga tushib qolishidir. Bunga har 

qanday holatda ham yo‘l qo‘yiladi. Agarda mahsulot ortib jo‘natish orqali sotiladigan bo‘lsa, bunda 

to‘lovlar amalga oshish sanasiga qadar majburiyat, qarz sifatida aks ettiriladi. 

Debitorlik  va  kreditorlik  majburiyatlarining  undirish  muddati  3  oy  yoki  90  kun  qilib 

belgilangan.  Ushbu  muddatdan  so‘ng  debitorlik  va  kreditorlik  majburiyatlari  nazoratga  olinadi  va 

ularning  holati  bo‘yicha  amaldagi  qonunchilikka  muvofiq  javobgarlik  shartlari  (ma’muriy  va 

moliyaviy) belgilanadi.  

Debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini hisobdan chiqarish muddati sifatida yuridik shaxslar 

o‘rtasida  ham,  korxona  bilan  jismoniy  shaxslar  o‘rtasida  ham  3  yil  muddat  belgilangan.  Ushbu 

muddatda  to‘lanmagan  yoki  undirib  olinmagan  majburiyatlar,  qarzlar  korxonaning  foyda  va 

zararlariga  olib  boriladi.  Muddati  o‘tgan  debitorlik  va  kreditorlik  majburiyatlari  davlat  tomonidan 

nazoratga  olinadi.  Muddati  o‘tkazib  yuborilgan  kreditorlik  majburiyatlari  korxona  foydasiga 

qo‘shiladi va umumiy asosda soliqqa tortiladi. Muddati o‘tgan debitorlik majburiyatlarini zararga olib 

borish soliqqa tortiladigan foyda summasini kamaytirmaydi. 

Da’volar  bo‘yicha  hisoblashishlar  4860-«Da’volar  bo‘yicha  olinadigan  schyot  (to‘lovlar)» 

hisobvarag‘ida  yuritiladi.  Bu  hisobvaraq  mol  yetkazib  beruvchilarga,  pudratchilarga,  transport  va 

boshqa  tashkilotlarga  bildirilgan  e’tirozlar,  shuningdek,  ularga  taqdim  etilgan  va  tan  olingan 

jarimalar,  o‘simlar  va  beqarorliklar  bo‘yicha  hisoblashishlar  to‘g‘risidagi  ma’lumotlarni 

umumlashtirish uchun mo‘ljallangan. 

Bundan tashqari, turli debitorlar tarkibida moliyaviy va operativ lizinglar bo‘yicha olinadigan 

to‘lovlar, olinadigan foizlar va dividendlar, royalti (royalti – bu sotuvchiga litsenziya shartnomasida 

belgilangan ma’lum narsani ishlatish huquqi uchun davriy to‘lovlar) va gonorar (gonorar – bajarilgan 

ish, ko‘rsatilgan xizmatlar bo‘yicha mukofot va rag‘batlantirishlar) bo‘yicha olinadigan schyotlar va 

boshqa shaxslarning qarzlari (joriy qismi) hisobga olinadi. Bu muomalalarning hisobi 4800-«Turli 

debitorlarning qarzlari hisobi» bo‘yicha ochilgan (4810, 4820, 4840 va 4890) hisobvaraqlarda aks 

ettiriladi. 

Korxonaning  turli  kreditorlardan  bo‘lgan  qarzlari  tarkibiga  moliyaviy  va  operativ  lizinglar 

bo‘yicha  to‘lanadigan  to‘lovlar,  to‘lanadigan  foizlar  va  dividendlar,  royalti  va  gonorar  bo‘yicha 

to‘lanadigan schyotlar, hisobdor shaxslardan bo‘lgan qarzlar va boshqa majburiyatlar kiradi. Bunday 

muomalalarning hisobi 6900-«Turli kreditorlardan olingan qarzlar va boshqa majburiyatlar hisobi» 

hisobvarag‘i bo‘yicha ochilgan (6910, 6920, 6930, 6940, 6950, 6960, 6970 va 6990) hisobvaraqlarda 

aks ettiriladi. 

43, 40, 63, 65, 47, 67, 48, 69, 41, 61-hisobvaraqlar bo‘yicha analitik hisob 7-qaydnomada yuritiladi. 

O‘uyida bu qaydnomaning shakli ko‘rsatilgan: