Microsoft Word 01 Kishlok xujalik ishlab chikarish iktisodiyoti

UIK

IS

ID

=

 

 

Bu yerda   ID – ishsizlik darajasi, %; 

            IS – ishsizlar soni, kishi; 

           UIK – umumiy ish kuchi soni, kishi.  

---

 

 

208 

 

Ishsizlar darajasidagi farq mamlakatning iqtisodiy siyosati xarakteriga, iqtisodiyotning tarkibiy 

tuzilishiga va boshqa omillarga bog’liq. Agar odam hyech qayerda ishlamasa va ish qidirish bilan 

band bo’lsa, u holda u ishsiz hisoblanadi. Inson ishsiz bo’lishi uchun nafaqat ishi yo’qligi, balki uni 

astoydil  izlayotgan  bo’lishi  kerak.  Lekin  aksariyat  hollarda  odamlar  hyech  joyda  ishlamaydi  va 

shunday  bo’lsa  ham  ishsiz  hisoblanmaydi.  Bular  shunday  katego-riyadagi  odamlarki,  ular 

nafaqaxo’rlar, yosh bola bilan uyda o’tiruvchilar, uzoq muddatga ta’til oluvchilar,  va yangi ishga 

joylashish maqsadida qayta tayyorgarlikdan o’tuvchilardir. 

Hozirgi vaqtda ishsizlikning uch turi mavjud: 

1.

 

Tarkibiy o’zgarishlar bo’layotgan davrdagi ishsizlar; 

2.

 

Iqtisodiyotning me’yorda harakat qilishi davridagi ishsizlar; 

3.

 

Qisqa muddatli iqtisodiy inqirozlar bilan bog’liq ishsizlar. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  korxonalar  bandlik  darajasini  qisqartirib  ish  haqini  oshiradi  va 

aksincha  ish  haqini  pasaytirib  bandlilik  darajasini  oshiradi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  korxonalar 

mahsulot  bahosini  oshirib,  bandlikni  oshiradi.  Korxona  uchun  eng  muximi  ish  haqi  darajasining  

maxsulot bahosiga nisbati hisoblanadi. Bunday holatda, ish haqi maxsulot bahosiga nisbatan tezroq 

o’ssa, korxona ozroq xodimlarni yollaydi. 

To’liq bandlik amalga oshirilgan taqdirda ham ishsizlar bo’ladi. 

Barcha  mamlakatlar  qatori  O’zbekistonda  ham  mehnat  bozoriga  uchta  asosiy  omil  ta’sir 

ko’rsatadi: 

1.

 

Tabiiy-resurs, 

2.

 

Demografik, 

3.

 

Ijtimoiy-iqtisodiy 

Qishloq xo’jaligida mehnat bilan  bandlik quyidagi omillarga bog’liq: 

Qishloq xo’jaligida mehnat bilan  bandlikka to’sqinliq qiluvchi omillar: 

1.Og’ir mehnat sharoitlari; 

      1.Agrar sektorda ijtimoiy sferaning kuchsiz rivojlanishi; 

      2.Mamlakat hududlari bo’ylab qishloq xo’jaligida mehnat resurslarining notekis taqsimlanishi; 

      3.Ishchi  kadrlarning  yetarlicha  tayyorlanmasligi:  mexanizatorlarning,  quruvchilarning 

chorvadorlarning va boshqalarning; 

4.Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi samaradorligining pastligi; 

      5.Qishloq joylarda ishsizlar sonining o’sishi; 

      6.Yoshlarning qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi sferasidan chiqib ketishi.  

Mehnatga  yaroqli  aholi  sonining  o’sish  sur’ati  va  mehnatga  bo’lgan  talabning  miqdori 

o’rtasidagi nisbatni ifodalovchi demografik omil mehnat bozori orqali keskin barkarorlashtiriladi. Bu 

omilning ta’siri bizning respublikada o’z ta’sirini hali ham yo’qotgan emas. 

Shuningdek, ishsizlik darajasiga quyidagi ijtimoiy-iqtisodiy omillar ham keskin ta’sir qiladi: 

•

 

Ishlab chiqarishning inqirozga uchrashi; 

•

 

Maxsulot ishlab chiqarishdagi tarkibiy o’zgarishlar; 

•

 

Mulkchilik shakllaridagi o’zgarishlar(xususiylashtirish); 

•

 

Moliya-kredit, investisiya, tashqi iqtisodiy sfera va daromadlar sferasidagi vaziyatlar.