Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

10.4. «Tarixi muluki Ajam» asari 

---

 
114
Alisher Navoiyning ikkinchi tarixiy asari «Tarixi muluki Ajam»dir. 
890/1485 yildan swng yaratilgan bu asarda Eronda h’ukmronlik qilgan twrt 
sulola: Peshdodiylar, Kaёniylar, Ashkoniylar va Sosoniylar twg’risida malumot 
keltirilgan. Asar oxirida Sulton Husayn Mirzo madh’i wrin olgan. Agar biz 
avvalroq yaratilgan «Saddi İskandariy» dostonida h’am twrt sulola h’aqidagi 
malumot borligini nazarda tutsak, doston yaratish jaraёnida Alisher Navoiy 
twplagan malumotlarni maxsus tarixga oid asar sifatida ijod qilgan kwrinadi. 
Bunda Alisher Navoiy yuqorida nomlari zikr etilgan asarlar qatorida yana Abu-l-
Hayr Nasiriddin Abdulloh’ binni Umar ul-Qozi Bayzaviyning (vaf.685/1266) 
«Nizom ut-tavorix» (ёzilgan 674/1275), Abu Homid G’azzoliyning (1058-1111) 
«Nasih’at ul-muluk» va boshqa asarlarni, xususan wz zamondoshi Mir 
Muh’ammad Mirxondning «Ravzat us-safo» asaridan boxabar h’olda, Eron 
tarixiga oid arab va fors tillarida tarixiy asarlardan farqli, bu kitobni turkiy tilda 
yaratdi. Ushbu asardagi shaxslar twg’risidagi malumotlar Alisher Navoiy 
wzining dostonlarida h’am mavjudligini eslatib wtgan. Bu asar ilmiy tanqidiy 
matnini sharqshunos L.Xalilov tuzib, nomzodlik dissertatsiyasini h’imoya qilgan 
edi. Afsus h’amon uning tanqidiy matni chop etilmagan.  
«Tarixi muluki Ajam» asarini malum darajada, «Xamsa», xususan «Saddi 
İskandariy» dostoniga tarixiy ilmiy ilova sifatida h’am qabul qilish mumkin. 
Uning ichidagi malumotlarning sheriy ifodasi «Saddi İskandariy»da keltirilgan 
bwlib, ularni boshqa tarixiy asarlar bilan qiёsiy wrganish Alisher Navoiyning 
tarixchi olim sifatidagi ijod qirralarini ochishga rdam berishi mumkin.