Mezolit (o’rta tosh) davri

135135806.

1. 
   Turk xoqonligi davrida «Buyuk ipak yo’li» ning ahamiyati.Turk xokonligi ulkan xudud ichida zarur tinchlikni taminlagani natijasida «Buyuk ipak yuli» samarali ishlashda davom etdi .Ulkaning asosiy savdo xamkorlari Eron, Xitoy, Xindnston va Vizantiya edi. Bu mvalakatlarga tukimachiliq ipakchilik maxsulotlari, kimmatbaxo toshlar va ulardan ishlangan buyumlar, takinchoklar, dorivorlar, nayeldor argumoklar, bir necha xil tuz, sharob, bagdorchilik maxsulotlotlari, kazilma boylik va xokozolar olib borilgan. Ayniksa sugd savdogarlarining mavkei kuchli bulgan. Urta Osiyoning shu davrdagi Marv, Poykand, Buxoro, Samarkand, Shosh, Isfijob, Suyob kabi shaxarlari savdo-sotikning markazlari edi. Xitoy bilan savdo munosabatlari ayniksa, rivojlanib, 627-647 yillar mobaynida Xitoyga tukkiz marotaba savdo elchilari yuborildi. Urta Osiyoda shu paytda 15 taga yakin mayda davlatlar bulib Buxoroda buxorxudotlar, Xorazmda Xorazmishoxlar, Shosh va Elokda budut! va dexkonlar xukmronlik kilishgan. Ularning xammasi Turk xokonligiga karam bulsada, amaldap yarim musta kil edilar.
   
2. 
   O’tror fojiasi va mo’g’ullarning Markaziy Osiyoga harbiy yurishlari.Chingizxon raxbarligidagi mugular 1218 yil Xorazmga katta karvon yuboradi. Karvonda kup mikdorda oltin, kumush, xitoy ipak matolari xar xil muynalar bor edi. Bu karvon 500 tuyadan iborat bulib, 450 ta musulmon savdo pulardan iborat edi. Ular Urganchga savdo uchun bormokda edi. Ammo karvon utror shaxrida ushlanib kolindi. Shaxar noibi Inalxon farmoni bilan karvon Savdogarlarning xammasikirib tashlandi. Fakat bita tuyakash jon saklab koladi. Bulgan vokeani eshittan Chingizxon Xorazmlikga 2-chi elchilarni yuborib ulardan utror elchilarni yuborib ulardan utror noibini berishni suradi. Ammo Sulton Muxammad Utror noibini berish urniga elchilarni Ibn Kodroga Bugroni uldiradi, uidan 2 ta mulozimini sog-sokolini oldirib junatib yuboradi. Bundan ajablangan Chingizxon 1219 yili uz Bilan 4-guruxga bulinib 200000 armiya Bilan Xorazmlik ustiga yurish boshlaydi. Bu xakda Akademik Bartold, X.Vamberi , Juvaniy, B.Axmedovlarning kuplab asarlari bor.
   
3. 
   Birinchi jahon urushining o'lka hayotiga salbiy tasiri. 1914 yil 1 avgustda davlat laming guruxi: Antanta, Angliya, Fransiya va Rossiya 3-lar ittifoki Germaniya, Avstriya, Vengriya va 1915 yil Antanta tarafiga utgach Italiya urtasida birinchi jaxon urushi boshlandi, Rossiya urushga tayyor emasdi. Armiya safarbar etilmagan xujalik xarbiy yulga utkazishgandi.uk-dorilar etishmasligi bilinib turar edi, urushni birinchi yillaridayok Rossiya kator ogir maglubiyatlarga uchragan armiya urush davomida kishlok xujaligi vayron buldi.Ekin maydonJari ancha kiskarib ketdi.Kishlokda esa ishlovchi kishilar etishmas butun xujalik alokalari izdan chikan Rossiya iktisodiyoti urush va bunday xarakatlarga kulamdagi xarbiy xarakatlarga tayyor emasda.1915 yildan boshlab Turkistonda paxtaga uzgarmas davlat narxlari joriy etildi.Bu narx paxtakorlamingetishtirishga kiladigan xarajatlami koplay olmasdi.1916 yilda paxtaga ayrnboshlanadigan bugdoy narxi 400% kupaydi. Paxta narxi esa 50% kutarildi xolos. Urush olib borish uchun kungili badallar tulash majburiyatn yuklakdi, Badallar xar bir uy yoki oila utovdan olinadigan majbumy soliklardir bu soliklar oddiy xalk uchun ogir yuk edi. Urush davomida axoliga kushimcha soliklar va natural majburiyatlar xam yuklandi. Turkistonda bu majburiyatlar butun mustamlaka xujaligini chukur tanazzxilga olib ksldi. Pulning kadrsizlanishi, bajarib bulmas soliklar va sudxurlar zuravonligi shartlari xalk azob-ukubatlarini xaddan oshirib yuborgan edi. Ulaming butun xujaligi tamomila zavolga yuz tutdi bu esa iktisodiyotganing uzil-kesil barbod bulishi xafini tutdirdi. Dexxonlar erlarni arzon garovga sotib yubordi. Natijada dexkonlarning 50%dan ziyodi ersiz ziroatlarga aylandi.
   
4. 
   Turkistonda sovetlar hokimiyatining o'rnatilishi. Petrogradda kurolli kuzgolon galaba kozonganini va Butun rossiya Srovetlarining p s'ezdi xokimiyatni ervetlarga berish, Lenin boshcliiligida Xalk Komissariari Soveti tuzish,ervotinchlik tugrisida dekret kabul kilish xakida karorchikargany tugrisida 27 oktyabrida Turkistonda telegramma olindi. Bu xabar Toshkentdagi vokealar rivojini tezlashtiridi. 27 okryabrdayok Toshkent Sovtining Ijroiya Komiteti Toslikent garnizonidagi barcha xarbiy kismlarning soldat komitetlariga kumondonlikning farmoyishlarini bajarmaslik tugrisida buyruk yuboradi, boshka shaxarlaming garnizonlariga esa "inkilob xukuklarini ximoya kilish uchun kurolli kuchlar kurinishida yordam" surab vakillar junatildi. 27 oktyabrdan 28 oktyabrga utar kechasi soldat komitetlari, shaxar sanoat korxonalari, temir yul ustaxonalari vakillari ishtiroki bilan Toshkent Sovetining kushma majlisi utkaziladi va 28 oktyabr kuni ertalab kurolli kuzgolon boshlash tugrisida karor kabul kilinadi.
   
5. 
   O'zbekistonda sud hokimiyati islohotlari. Oliy Majlisning 1995 yil fevraldagi 1-chi, 1995 y. dekabrdagi 4-chi va 1996 y. avgustdagi 6-chi sessiyalarida sud xokimiyati uchinchi mustakil xokimiyat ekanligi tasdiklandi.UzR sud tizimi 5 yil muddatga saylanadigan UzR Konstitutsiyaviy Sudi, UzR Oliy sudi, UzR Oliy Xujalik sudi va shu muddatda saylanadigan viloyat sudlari, Toshkent shaxar sudi, tuman, shaxar xujalik sudlaridan iborat. 1996 yildan boshlab sud isloxatlarining ikkinchi boskichi boshlandi. Oh"y majlisning 1996 Yil 26 dekabrda bulgan VII sessiyasidajnnoyat kodeksi va jinoyat ijroiya kodekslarida jiddiy uzgartiriuj.lar kiritildi. Sud xokimiyati Konstitutsiya va xalk tomonidan sudga berilgan jinoyat, fukaralik va ma'muriy xamda xujalik ishlar buyicha xukuk va adolat, konun ustuvorligi tamoyiliga amal kilish topshirilgan ish uchun javobgarlik asos id aod il sudlovni amalga oshirish imkonini beruvchi vakolatlar majmuidir
   

64445807.

1. 
   YUNESKO rahnamoligida «Buyuk ipak yo’li» dasturining tuzilishi va uni amalga oshirishda O’zbekistonning ishtiroki. Bizga ma’lumki bizning vatanimiz YuNESKO tashkilotiga a’zo davlatlardan biri xisoblanadi. Bu tashkilotning markazi Parij shaxri bulib, bu tashkilot asosan kadimdan kolgan madaniy yodgorliklarni saklash bilan shugullanadi yoki uni tiklaydi. Bu tashkilot tomonidan «Buyuk ipak yuli» dasturining amalga oshirilishida xissasi katta buldi. Bizga ma’lumki, Buyuk ipak yulining asosiy tarmogi Vatanimizdan utgan. Buxoro, Samarkand, Toshkent kabi shaxarlarimiz Buyuk ipak yulining asosiy bekati bulgar. Xozirda usha Buyuk ipak yulini tiklash ishlari kizgin olib borilmokda. 1993 yil may oyida Bryusselda Yevropa, Kavkaz va Markaziy Osiyoni boglovchi «Traseka» yulini kurish xakida kelishilib olindi. Bizga ma’lumki, YuNESKO tashkiloti tomonidan «Buyuk ipak yuli» das-uri ishlab chikildi. Unda bizning Uzbeki ston im iz xam ishtirok etdi. Bizga ma’lumki,Markaziy Osiyo xududida joylashgan Uzbekistan, Kozogistoi, Toukikiston, Turkmaniston va Kirgiznston jaxon xamjamiyatiga kirib bormokda. Buning uchun ularga «Buyuk ipak yuli» ning axamiyati bekiyosdir. 1998 Yili Buxoro Traseka yulini rnvojlantirish buyicha xalkaro anJuman bulib utdi, unda 10 dan ortik xalkaro tashkilotlar va 32 davlatlar katorida Uzbekiston xam ishtirok etdi. U yerda Prezidentimiz suzga' chikib, bu yulni xalkimiz va Vatanimiz ravnakiga kanchalar muxim lit ni aytib utdi.
   
2. 
   Mo’g’ullarning Buxoro va Samarqandni bosib olishi. Urganch qamali. 1220 yilning dekabrida xoru-zorlikda vafot etadi. Jaloliddin Manguberdi Gurganchga etib kelib, shahar mudofaasiga kirishadi. Lekin Gurganchdagi Qipchoq amirlari Turkon xotunning akasi Xumorteginni sulton deb e’lon qilib, Jaloliddin Manguberdiga qarshi suiqasd uyushtirmoqchi bo’ladilar. Bundan habar topgan Jaloliddin Temur Malik boshchiligidagi 300 suvoriy bilan Gurganchni tark etib Xurosonga ketishga majbur bo’ladi. Xorazm poytaxti Gurganch mudofaasi ham mo’g’ullar istilosi tarixining alohida bir fojiali sahifasi bo’lgan, desak xato bo’lmaydi. 1221 yil boshlarida Jo’ji, Chig’atoy va O’qtoy askarlari Gurganchga hujum boshlaydilar. Gurganch qamali 6 oy davom etdi, hadsiz-hisobsiz qurbonlar berildi. Shahar egallangach, mo’g’ullarning bu erda sodir etgan mislsiz yovuzliklarini bayon etishga qalam ojizlik qiladi. Barcha erkaklar, bolalar qilichdan o’tkaziladi. Xotin-qizlar qip-yalang’och qilinib, bir-biri bilan urishishga majbur etiladi, so’ngra mo’g’ul jangchilari tanloviga beriladi, qolganlari qirib tashlanadi. Hech kimga shafqat ko’rsatilmaydi. Shaharning o’zini er bilan barobar qilish uchun Amu to’g’oni ochib yuborilib, Gurganch suv ostida qoladi. Shahardagi uzoq asrli ma’naviyat durdonalari, qimmatli qo’lyozmalar, kitoblar saqlanib kelgan kutubxonalar, barcha noyob asori-atiqalar er bilan yakson etiladi
   
3. 
   O'rta Osiyo masalasida Angliya bilan Rossiya o'rtasida raqobat. XIX asrnn urtalarida mustamlakachi 2 yirik imperiya, ya'ni Angliya va Rossiya davlatlari manfaatlari Turkistonda tuknashdn.Angliyaning asosiy maksadi xonliklami bosib olishga choglanayottan Rossiyaning rejalarini barbod kilib, uchala xonlikni unga karshi bir kuch kili b birlashtirishdan iborat edi.Bu maksadi amalga oshgach, uning Urta Osiyo bozorlamni egailash rejasi xam yuk emasdi.Bu ishlarni amalga oshirish uchun Angliya x'Himati 1841-42 yillarda satoddart va Konnolini xonliklarga maxsus mnssiyani bajarishi uchun yubordi. Ular Nasrullaxon tomonidan katl etildi.Bu esa Rossiya mustamlakachiligi sirtmogining tashlanishyga imkon "edi.CHorizm tomonidan Kukon va Buxoro xududlari kata kismining bosib olinishi Angliya-Rossiya munosabatlari ning keskin darajada yomonlashuviga olib keldi.Ingliz geografii va sayoxi Genri Roulnson 1868 yil iyulida uz xukumatiga bu xakda shunday deb maktub yozadi: «Ruslaming Urta Osiyodagi xujumkor xarakati xaritasiga karasangiz bu xarakatning kamal kilinmokchi bulgan kal'a karshi uning atrofiga kushin tuplashdan iborat xarbiy operatsiyaga uxshaganligiga xayratda kolasiz».Bu operatsiya tufayli Rossiya Xindiston kalitini kulga oldi.Bu xat Angliya xukumatini xdyajonga soldi. 1869 yildayok Angliya tashki iauizr vaziri Lord Klarendon CHor xukumatining Londondagi zlchisi F.Brunov Bilan muzokara boshladi.Vazir Rossiya erlarn oilan Angliya mulki urtasida birini-bimga tutashtirmaydigan yulak koldirishni taklif kildi.Rossiya bu taklifni darov kabul kildi.Angliya xech bulmaganda yulakning Afgoniston moli Amudaryo buylab utishni ultimatul tarzida bildirdi.Nixoyat ikki imperiya bu masalada bazur kelishishga erishdi.Xulosa kilib aytsaq Urta Osiyo usha davrda xukuksiz bir min gaka bulgan xolos. Uning ustidagi xarkanday kelishuv unga fojeali okibatlarni olib kelardi.Urta Osiyoning bunday xududga aylanishida usha davr xukmdor doiralarining xatosi kata buldi.Oxir-okibat «Bulinganni buri edi».
   
4. 
   Sovetlar hokimiyatining iqtisodiy tadbirlari va uning oqibatlari. Turkiston axolisining 80 foizdan edpigini dexkonlar tashkil kilardi. SHuning uchun er-suv (afar) munosabatlari va ular bilan boglik bulgan sanoat uchuk xom-ashyo, ozik-ovkat muammolari jiddiy axamiyat kas'S etdi. Rossiyada okryabr tuntarishi kuniyok yirik er egaligshi yuk kilish tugrisida dekret e'lon kilindi. Erlar «ashshok dexkonlar ga taksimlab berildi. 19I7y.9dek. Turkistsn XKS erni sotish vasotib olishni mayakiluvchi emiyukaraga berishni cheklovchi karor kabul kildi. Ammou kogozdakoldi. 1918 y. boshidan XKS xamda er ishlari komissarliga uzi mexnat kilmagan egalar ixtiyoridagi bog va uzumzoYOsharni natsionalizatsiya kilish xachda bunnday shaxslaming er-sxvi, uy-joy sharoitlari, koramollarini ruyoxatga olish tugriskda buyruk va kursatma chikardi. Bu ishlarni amalga oshirish uchun er-suv komitetlari tuzilib, ular tarkibiga kambagal dexkonlar, batraklar knritilishi kuzda tutilgan. 19(8 y. avgustida Sirdaryo va Samarkand viloyatlarida 74ta volost ег-suv komitetlari ish kurgan. Yil oxirida bular kambagallar komitetlari va kambagallar uyushmalari deb ataldi. Leki i yirik dexkonlar er egaligini surunkaln tugatishga karatilgan xarakatlar natiea benmadi. Dexkonlar ommasi bungakat'iykarshi chikdi. 19.18Y.11 yanvarda Kuylikda Toshkent uezdi vakillarining kurultoyi buldi, unda 586 vaki! katnashdi. Kurultoy sovet xokimiyatiga er-suv komitetlarining tuzilishiga karshi chikdi, inkilobiy agrar tadbirlarni rad etdi.
   
5. 
   O'zbekistonda ko'ppartiyaviylikning qaror topishi. Uzbekiston Respublikasida 1992 yil 2 iyul kuni «Siyosiy partiyalar tugrisida» Oliy Majlis tomonidan konun kabul kilindi. Ushbu konunga binoan turtta siyosiy partiya va Ita jamoatchilikxarakati faoliyat kursatmokda Uzbekiston Xalk demokratik partiyasi 1991 yil 1 noyabrda Toshkentda bulib utganta'sis kurultonda tashkil toptan va 1991 yil I noyabrda All i ya Vazirligi tomonidan ruyxatga olingan Oliy majlis tomonidan kabul kilingan «Jamoat tashkilotlari tugrisida» ( 1991,15 fevral), «Vijdon erkinligi vadiniy tashkilotlar tugrisida» ( 1991, 28 aprel) «Kasaba uyushmalari , ular faoliyatining xukuk va kafolatlari tugrisida» ( 1992, 2 iyul) lardagi Konunlar siyosiy partiyalarjamoat'tashkilotlari vujudga kelishi va faoliyat yuritishi uchun xukukiy asos bulib kelmokda.. Uzbekistonda siyosiy partiyalar va ulaming fukarolik jamiyati barpo eti lishi lagi roli. Bugungn kunda respublikada axolining turli toifalarini birlanggirgan 4 siyosiy partiya va «Xalk birligi» (1995) jamoatchilik xarakati kursata boshlayapti. l.Jumladan Uzbekiston xalk demokratik partiyasi (XDP) Uzbekistonni mustakilligi yillaridashakllandi. Bu partiya 1991 yil 1 noyabrda Toshkentda bulib utgan tasis kurultoyida tuzilgan. Ush bu kurultonda uning dasturi nizomi kabul kilindi. XDP Uzbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi 1991 yil 19 noyabrda ruxiyatga olingan XDP uzdasturida mamlakatda jamiyat kurish uning siyosiy va iktisodiy mustakilligi ni mustaxkamlash. Uzbekiston XDP sining «Uzbekiston ovozi» va «Mulokot» jumal i mavjud. 2,Vatan tgrakkiyoti partiyasi (VTP) 1992 yil may oyida tuzilgan bulib uning sarflarida 35 mingdan ortik a'zosi bor. partiyaning asosiy maksali mustakil Uzbekiston Respublikasida yashayottan barcha millat va elatlarning umumiy manfaatlariga moe keladigan siyosiy, iktisodiy va ijtimoiy demokratiya prinylplariga asoslangan. YAngi ijtimoiy munosabatlar karor topgan adolatli fukarolik jamiyatini kurishdir. 1995 yil 24 fevralda bulib utgan Uzbekiston Respublikasi Oliy Majiisining I chi sessiyasida partiyaning 14 kishidav iborat oliy majlis deputatlari fraksiyasi ruyxatga olindi. 1999 yil 5-19 dekabrkunlari Uzbekiston Respublikasi Oliy kajlisiga saylangan deputatlardan 20 nafari «vatan tarakkiyoti» partiyasiga mansubdir. Z.Uzbekiston «Adolat» sotsial demokratik partiyasi (SDP). U 1995 yil 18 fevral Toshkentda bulib utgan 1 Tasis kurultoyida tuzilgan bulib dasturi va nizomi kabul kiligan. U shu yil ruyxatga olingan Partiyaning asosiy maksadi Mustakil Uzbekiston Respublikasidapi barcha millat va elatlarning umumiy manfaatiga moe jeladigan siyosiy iktisodiy va ijtimoiy jixatdan etuk demokratiya tamoillariga asoslangan, adolatlik jamiyati kuriutda faol ishtirok etadi. Uzbekistonda shakllangan yosh partnyalarden bin Uzbekiston milliy tiklanish demokratik parshyasidnr (MTDP. U 1995 yil 3 iyulda Toshkentda bulib utgan tasis kurultoyida tuzilgan
   

13513808.

1. 
   Insoniyatning dastlabki ajdodlari, ularning makonlari. Ибтндоитй жамоа тузуми кишилик жамиятитараккиётининг энг узок давом этган даври хисобланади. Жумладан, Шимолий Африка, Урта ер денгизи атрофлари худудларида бу давр 2,5-3 миллион Йиллар илгари бошланган. Холбуки, бу давр Америкада 20-30 минг йил илгари солдир булган деб тахмин килинмокда. Узбекистонлик археолог олимлар Урта Осиеда ибтидоий жамоа тузумининг ёши бир миллион йилга тенг эканлигини исботладилар. Бу борада Фаргонадаги Селунгур горидаи топилган энг кадимги одамнинг колдиклари катта кимматга эга булди. Селунгур горидан топилган энг кадимги одам топилмаси Фаргона водийси худудида булганлиги учун унга олимлар "Фергантроп", яъни "Фаргона одами" деб ном бердилар
   
2. 
   . XIV asr o’rtalarida Movarounnahrdagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat. 14 asrning 50-60-yilarida Movarounnaxrda feodal tarkoklik goyatda kuchaiyb, o’zaro kurash yanada keskinlashdi. Mashshakatdagi xar bir viloyat aloxida xukmdorlikka ajralib, ullar o’rtasida nizo kuchayib ketgan va konli urushga aylanadi. Xondamirning yozishicha,ulus Yuzga yakin mustakil bekliklarga bulinib ketadi. Samarkand viloyatida Amir Bayon Sulduz, Keshda Amir Xoji Barlos, Xujandda Amir Boyazid Jaloir, Balxda Sulduz ularining xokimligini mutlak deb ataydn. Siyosiy parokandalik uzaro urush va jangjallar iktiosdiy tanglikka sabab bulib. mamlakat axolisini, ayniksa, dexkon xo’jaligini xonavayron kilgan edi. Buning ustiga Sharkiy Turkiston va Yettisuvda tashkil topgan Munguliston amirlarn Movarounnagrni bosib olish maksadida bir necha bor Movarounnaxrga yurish kilib, uni talaydilar. Mo’g’uliston am!flarining vayrongarchilikka olib keluvchi yurishlari, istibdodi va zulmiga karshi xalk kuzgaydi. Mana shunday uzaro ichki kurashlar kizigan, mugullar zulmiga karshi mexnatkash xalk xarakatlari boshlangan bir pallada mamlakatda yangi siyosiy kuch yechilmokda edi, ya’ni, kiska vaut ichida jaxon imperiyasini vujudga keltirgan soxibkiron Amir Temur siyosat maydoniga dastlabki mardonavor kadamlarni kuymokda edi.
   
3. 
   Podsho Rossiyasining Turkistonda iqtisodiy hukmronlikni o'rnatish tadbirlari. Urta osiyoda chor xukumaiti uz xukmronligini umatgandan sung ulkaning katta imkoniyatlari, er osti va er usti boyliklarini metropoliya manfaatlariga moslashtirish jarayoni boshlandi. Bu jarayon bir kancha boskichlar va yunalishlarda amalga oshirildi. Eng avvalo, kulga kiritilgan shaxar va kishloklarda chorizmning xarbiy ma'muriy boshkaruv tizimi urnatildi. SHundan keyin ulka boyliklarini yagona tizim va uzokni kuzlagan reja asosida muntazam suratda ta'kib kilishga kirishdi. Asosiy e'tibor eng avvalo temiryul kurilishiga karatildi. Turkistonni Rossiya bilan boglovchi temir yullar kurildi. Rossiyaning Turkistondan olgan daromadlarining asosiy kismini paxta va undan olingan maxsulotlar tashkil etardi. SHu sababli ular ongli ravishda ulkaga sanoat ashyolarini kiritishgan. Umuman olganda, axoliki kuchirish, ruslashtirish, "Turkiston ulkasining "aktli Nizomi" loyixasi asosida mustamlakachilar xukmronligini amaiga oshirish tadbirlariga bori b takaladi.
   
4. 
   O'rta Osiyoda milliy-hududiy chegaralanishning o'tkazilishi va uning oqibatlari. Shuro istibdodi davrida Urta Osiyoda "milliy davlat chegaralanishi" utkazildi. Bu milliy xududiy davlat chegaralash 1925 yilda utkazildi. Unga kura Urta Osiyoda Uzbekiston SSR, Turkmenistan SSR, Kora Kirgiz Kirgiznston) muxtoriyati, UzSSR tarikibida Tojikiston muxtoriyati, shuningdeq Korakalpok muxtoriyatini tashkil etishlishi xakida e’lon kilindi. Bundan kuzlangan asosiy maksad Urta Osiy xalklariga birlashish imkonini bermasliq ularning bkrligi, madaniyati, tili va urf-odatlarini parchalash, markazga karamligini oshirish, ruslashtirishni tezlashti|№sh va milliy-ozodlik xarakati kuchlarini parokandalashdav iborat buldi. Shu asosda Uzbekiston SSR tashkil topganlig» UzSSR Shurolarining 1-kurultoyida 1925 yilning 17 fevradag. e’lon kilindi
   

5. XXI asr bo'sag'asida dunyo. Xalqaro vaziyat va kuchlar nisbatining tubdan o'zgarishi. 262. O'zbekistonning jo'g'rofiy-siyosiy imkoniyatlari. Bu masalada Uzb-n Prezidenti I.A.Karimovning Uzb-n 21-asr busagasida xavfsshhkka taxdid nomli asarida ma'lumotlar berilgan. Bu asarda Uzb-n uchun xavf bulib xatkzro terrorizm, narkamaniya, kurol-aslaxa savdosi, ekologik vaziyatning yomonlashuvi, Oral fojeasi xakida gapirilgan. Jaxon amaliyotidan ma'lumki, xar bir mustakil davlat, ayniksa, mustakil tarakkiyot yuliga kirgan mamlakalar xechkachon uz kobigiga uralib rivojlanmagan. 1991 yilda Sovet Ittifoki tarkatib ketgach, yangi goyat murakkab va kattis bir davr yuzaga keldi. Uning asosiy belgilari ku^Aidagilardan iborat. Biriyachidan, davlatlar munosabatlar tizimidagi muvozanat bu^Bzildi. Jaxonda siyosiy-iktisodiy bulinish ruy berdi. ^A-chlar markazi ilgari ikki joyda bulsa, endidikda uz takdirini \zi belgilash orkapi ichki mikoniyatlarni ishga solish xar kim uz arzvasini uzi tortish zaruriyati tutildi. Ikkinchidan, du"neda ingonning biologik tur sifatida yashashiga bevosita xavf-xatar mavjud bulib koldi, YA'ni, yalpi yadro urushi xavfi ancha kamaygan bulsa xam, ekologik tanglik xavfi, biogenetik buzilishlar taxdidi xamon taxlikati xolatda saklanib kolmokda edn. 3-dan, rivojlanishning xozirgi boskichida xar kanday mamjkaning nuf\zi, avvato uning eng yangi texnologiyalarnei kabu^A; kilish va foydatanish kobiliyatiga karab belgilanadigan buldi.

135135809.

1. 
   . Odamzod paydo bo‟lishi xususidagi qarashlar va nazariyalarJamiyatshunos va tabiatshunos olimlar er sharida hayotning paydo bo’lishi, odamlarning vujudga kelishi, muammolari ustida uzoq yillardan beri tadqiqot ishlari bilan shug’ullanib kelmoqdalar. Bu haqda diniy va dunyoviy ta’limotlar, rivoyatlar mavjud. Xristian dini odamzod xudo tomonidan bundan 7 ming yil burun qizilloydan yaratildi,dastlabki odamlar Adam va Evadan tug’ilgan deb ta’riflaydi. Islom dini odamning Olloh tomonidan tuproqdan yaratilib, unga jon kiritilgani, dastlabki odamlar Odam Ato va Momo Havo bo’lganligi haqida, ularning qachon yaratilganligini Ollohdan o’zga hech kim bilmaydi, bu yolg’iz ungagina ayon degan g’oyani ilgari suradi. Yunon olimi Arastu odamning paydo bo’lishini erda hayotning paydo bo’lishi va rivojlanishi jarayoni bilan bog’lab tushuntiradi,odamzod oddiydan murakkabga, hayvonot olamidan odamzod dunyosiga o’sib chiqdi, deb ta’kidlaydi. Jeyms Manboddo odam oliy turdagi maymunsimon odamdan vujudga kelgan, degan g’oyani ilgari suradi. Ingliz olimi Charlz Darvin evropalik arxeologlarning Gibraltar qoyasi, Germaniyaning Neandertal vodiysi va Avstriyadagi tadqiqotlarning natijalarini tahlil qilib, odamlarning ajdodlari daraxtda yuruvchi eng oliy turdagi maymunsimon odamlar /driopiteklar/ bo’lganligi haqidagi evolyutsion nazariyani ilgari suradi. sayyoramizda odamzodning qachon va qanday paydo bo’lgani haqida aniq, uzil-kesil fikr yo’q deyish mumkin, bu muammoligicha qolmoqda
   
2. 
   Amir Temurning siyosiy kurash maydoniga kirib kelishi. XIV asrning 1 yarmida MO uz boshidan siyosiy parokandalikni kechirayetgan edi. Ana shularning oldini olish uchun Markazlashgan davlat tuzish kerak edi. Bu ishni buyuk sarkarda Amir Temur 1370 yilda taxtga kelishi bilan amalga oshirdi. Uning davlat arbobi va askar boshchilik faoliyatini ikki davrga bulish mumkin: 1. Temurning Chigatoy ulusida xokimiyatni kulga kiritishi, mugullar zulmini agdarib tashlab, mustakil markazlashgan davlat tuzishi (1370-1380), ya’ni, nisbatan ijobiy davri. Chunki ozodliq mustakilliq markazlashgan davlat, farovonliq tartib-intizom timsoli bulib, umuminsoniy kalriyatlarga tugri keladi. 2. Imperiyani kengaytirmish maksadida uz xalklarini asoratga solish davri. Markazlashgan davlat tuzilgan, u butun kuchini, kisman mudofaa va boskinchilik urushlariga bo’ldi (1380-1405). Tez fursatda Xuroson va Eronni,Xindiston , Iroq Suriya va Miyerni, Turkiya va Kavkazortini bosib olib, uz davlatiga kushdi. Ammo shunisi xarakterlanadiki, urta ayerlarning deyarli barcha xukmdorlarida shunga uxshash - uzga yerlarni bosib olish kayfiyati mavjud bulgan.
   
3. 
   Podsho RossiyasiningTurkistonda musUimlakacliilikni kuchaytirishiga qaratilgan madaniy va ma"rifiy siyosati.. CHorizm o'zbek xonliklarini bosib olgach, bu erda azaldan davom etib kelaetgan er ga egalik kilish shakliga luch keldi. Sgoriladigan eriarda degkoncKilikning paxta, butdoy, sholi, beda, bogdorchilik va sabzavotchilik kabi soxalari yaxshi rivojlangan edi. Lalmikor erlarga don ekinlari ekilgan edi. Bu ma'lumotlarga ega bulgan Turkiston general-gubematori 1870 yilda utrok va kuchmanchi axolidan olinadngan solikulami kupaytirdi. Suv bilan boglik bulgan, paxta bilan boglik bulgan agrar siyosat utkazildi. Eng asosiy agrar isloxotlar xarbiy kommunizm va yangi iktisodiy siyosat isloxotlari utkazilgan. Istilo kilingan erlarga rus axolnsini kuchirish tashabbuskori fon Kaufman edi U ! 875 y.da Avliyo ota tumanida dastlabki rus kishlogini tashkil ztish, uni muxofaza kilish koidalarini ishlab chikdi. Uning boshkaruvi davrida 8ta rus kishlgi tashkil topdi. Kuchirish siyosatining maksadi nima. Bu joylar Evropa Rossiyasi manufaktura sanoati extiyoj maxsulotlarini etishtirishga kodir edi. SHuning uchun raslashtirish siyosati amalga oshirildi. 1886 yilgi "Nizom" rus axolisini kuchirib keltirish yuli bilan ulkani ruslashtirish xarakatini konuniy mustaxkamladi. CHorizm Turkistonni mustamlaka ulkaga aylantirgandan sung, ulkada xar tomonlama mukammal «shlangan rejalar va tadbirlar asosida ish yuritdi. Jumladan, agrar isloxoti utkazildi, kiska vakt ichida ushbu mustamlaka ulka Rossiya xom ashyo bazasiga aylantirildi. Kuchirish siyosati, ruslashtirish siyosati utkaziidi. Faoliyat yuritayotgan madrasalami yopib tashiab, yangi rus-tuzem maktablari ochildi. Ushbu maktablarda ulka farzandlarini ukitilishi natijasida ukuvchilar chalasavod bulib chikishi ular uchun ayni muddao edi. Ular ulka farzandlaridan ziyoli, bilimli kishilar etishib chikishidan juda xam kurkar edilar. Lekin, shunga karamay, ulkada ziyolilar mustakillik uchun kurash olib borganlar. Jadidlar xarakati, istiklolchilar xarakati kabi bnr kancha xarakatlar vujudga kelgan. Achmo bu xarakatlar namoyaidalari katagon kilingan. Milliy an'analarimiz, urf-odatlarimiz yukolib ketagan. Ulka madaniy boyliklari, arxeologik lopilmalar, kadi.mgi kulyozmalar yoki markazga yuborilt-an, yoki yuk kilib tashlangan.
   
4. 
   O'zbekiston SSRningtashkiltopishi.Tarixdan bizshuni bilamizki, 1925 yil fevralda milliy davlat chegaralanish utkaziladi.Keyin esa Uzbekiston Sovetlarining lkkurultoyi «Uzbekiston SSSR tuzilgani tugrnsidatdeklaratsiya»ni tasdiklashdi.1925 yil 13 may kuni SSSR Sovetlaming III kurultoyida Uzbekiston SSR Sovet Sotsiologik Respublikalar Ittifoki tarkibiga kabul kilindi.Xalk komisarliklari va idoralari tuzildi.Urta Oliy respublikalarining xalk xujaligi va madaniyatni ustidan nazoratni kuchaytnrish maksadida 1923 yilda tashkil etilgan. 1926 yili kaytadan tuzilgan Urta Osiyo Iktisodiy Kengashi Sredaz EKOSO tuz ildi. 20-yillarda boshka respublikalararo boshkaruv organlari: Urta Osiyo suv xujaligi boshkarmasi (Sredazvodxoz) Urta Osiyo Davlat tian kumitasi (Sredazgoepkan), Urta Osiyo Xalk xujazigi Oliy Kengashi, VSSPS Urta Osiyo byurosi, turli Ittifok xalk komisarliklarining filiaplari xam taishkil etiladn. Uzbekiston Kompartiyasining 1 chi ta'sis kurultoyi 1925 yil 6-12 fevralda Buxoroda bulib utdi.Unda Akmap Ikromov (1898-1938) kotibi kilib sayl a nadi. Uzbekiston Kompartiyasining III (1927 y) va VI (1929) yil kurultoylarnda bu masalalar muxim urin tutdi, kishlokda 1921 yildayok yuzaga kelgan «Kushchi» itifoki ommaviy tashkilot bulib katdi. 1917 yil martda Uzbekiston SSR Sovetlaming II kurultoyi Konstitushiya kabul kilindi. 1936 yil noyabrida SSSR Sovetlarining favkulotda SH kurultoyi chakirildi.U yangi Konstitutsnya asosida Uz SSRning yangi Konstiutsiyasi kabul kilindi. 1937yil fevralida respublika Sovetlaming favkulodda VI kurultoyi bu Konstitutsiya tasdikladi.YAngi Konstitutsnya ga muofik 1938 yil 25 iyunda Oliy Sovetga saylovlar bulib utdi. UzSSR Oliy Soveti Prezidiumini saylandi. Va Respublika Xalk Komissarlari Soveti tuzildi.1930 yil 29 dekabrda maxalliy Sovetga saylovlar utkazildi.Oliy Sovet Prezidiumining 1941 yil 6martdagi farmoniga muofik Andijon, Namangan viloyatlari tuzildi. 1940 yil sentyabrida UzSSR XaiK Komissarlari Soveti koshida Iktisodiy kengash tashkil etdi va usha oyda Davlat nazorati xglk komissarligi tashkil etidtSovet Ittifokining yakayu-yagona raxbari bulib olgan I.Statmining shaxsga siginish tobora ^A'chaydi.UzSSRning yangi Konstiutsiyasi amaaga totalitar rejimining asoslariji konui yuli bilan yanada mustaxkamlandi, demokratik prinsiplar kogozga e'tirof kilinsada, aslida unga rioya kilinmaezi
   
5. 
   O'zbekistonning jo'g'rofiy-siyosiy imkoniyatlari. Bu masalada Uzb-n Prezidenti I.A.Karimovning Uzb-n 21-asr busagasida xavfsshhkka taxdid nomli asarida ma'lumotlar berilgan. Bu asarda Uzb-n uchun xavf bulib xatkzro terrorizm, narkamaniya, kurol-aslaxa savdosi, ekologik vaziyatning yomonlashuvi, Oral fojeasi xakida gapirilgan. Jaxon amaliyotidan ma'lumki, xar bir mustakil davlat, ayniksa, mustakil tarakkiyot yuliga kirgan mamlakalar xechkachon uz kobigiga uralib rivojlanmagan. 1991 yilda Sovet Ittifoki tarkatib ketgach, yangi goyat murakkab va kattis bir davr yuzaga keldi. Uning asosiy belgilari ku^Aidagilardan iborat. Biriyachidan, davlatlar munosabatlar tizimidagi muvozanat bu^Bzildi. Jaxonda siyosiy-iktisodiy bulinish ruy berdi. ^A-chlar markazi ilgari ikki joyda bulsa, endidikda uz takdirini \zi belgilash orkapi ichki mikoniyatlarni ishga solish xar kim uz arzvasini uzi tortish zaruriyati tutildi. Ikkinchidan, du"neda ingonning biologik tur sifatida yashashiga bevosita xavf-xatar mavjud bulib koldi, YA'ni, yalpi yadro urushi xavfi ancha kamaygan bulsa xam, ekologik tanglik xavfi, biogenetik buzilishlar taxdidi xamon taxlikati xolatda saklanib kolmokda edn. 3-dan, rivojlanishning xozirgi boskichida xar kanday mamjkaning nuf\zi, avvato uning eng yangi texnologiyalarnei kabu^A; kilish va foydatanish kobiliyatiga karab belgilanadigan buldi.