MAVZU:MEYOZNING BIOLOGIK AHAMIYATI REJA: MEYOZNING AHAMIYATI
MEYOZNING FAZALARI
Meyoz (yun. meiosis — kamayish) — hujayra yadrosining xromosomalar sonining 2 marta kamayishi (reduksiya) orqali boradigan boʻlinishi. Jinsiy koʻpayadigan oʻsimlik va hayvonlar uchun xos (qarang Jinsiy koʻpayish). M. — irsiyat va oʻzgaruvchanlikning asosiy mexanizmi. M. urugʻ va tuxum hujayra hosil qiluvchi hujayralar — spermatsit va ovotsitlarning ketma-ket ikki marta boʻlinishi (1- va 2- M.)dan iborat. Har bir M. boʻlinish mitoz singari 4 faza: profaza, metafaza, anafaza, telofazadan iborat. 1-M. profazasida gomolog xromosomalar konʼyugatsiyasi (oʻzaro chalkashuvi) va krossingover (gomologik xromosomalar oʻxshash qismlari oʻrtasida genlar almashinuvi) sodir boʻladi. Shundan soʻng mitoz profazasidagi singari xromosomalar spirallashuvi boshlanadi; yadro membranasi va yadrocha yemirilib, boʻlinish duki hosil boʻladi. 1-M. metafazasida gomologik xromosomalar bir-biridan ajraladi va axromatin ipchalarga ilashib qarama-qarshi qutblarga tarqaladi. 1-M. telofazasida xromosomalar spirali yoyiladi; yadro membranasi va yadrocha shakllanadi; hujayra boʻlinib, xromosomalarning gaploid toʻplamiga ega boʻlgan hujayralar hosil boʻladi. 1-M. boʻlinishdan soʻng hosil boʻlgan hujayralardagi xromosomalarning har qaysisi 2 tadan xromatidga ega boʻladi. Hujayralar 2-M. ga kirishishidan oldin interfaza boʻlmaganligi tufayli xromosomalar soni oshmaydi. Qisqa interfazadan soʻng hujayralarning 2-M. boʻlinishi boshlanadi. 2-M. ham 4 ta fazadan iborat. 2-M. telofazasida DNK yangi hosil boʻlgan hujayralar oʻrtasida teng taqsimlanganidan xromosomalar soni 2 hissa kamayadi. Xromosomalar sonining 2 hissa kamayishi bilan poyoniga yetadigan bu jarayon reduksion boʻlinish deyiladi. Organizmlar hayot siklida (qarang Hayot sikli) 3 xil M. kuzatiladi. Odam, barcha koʻp hujayrali hayvonlar va ayrim tuban oʻsimliklar jinsiy organlarida (qarang Urugʻdon, Tuxumdon) boradigan gametali, yaʼni terminal (uchki) M.da gametalar hosil boʻladi (qarang Gametogenez). Urugʻ hujayralarning hosil boʻlishi spermatogenez, tuxum hujayralarning hosil boʻlishi ovogenez deyiladi. Koʻpchilik zamburugʻlar va suvoʻtlarda urugʻlangan tuxum hujayralanib boʻlinib, gaploid zoosporalar hosil qilishi zigota Meyoz deyiladi. Yuksak oʻsimliklarning jinsiy organlarida gaploid sporalarning hosil boʻlishi (sporogenez)dan iborat jarayon spora Meyoz, yaʼni oraliq M. deyiladi. M. ota yoki ona organizm xromosomalari hosil boʻlgan jinsiy hujayralar (qarang Gametalar) oʻrtasida teng taqsimlanadi. Gametalar ota-ona organizmlari irsiy belgilarini tashuvchilar hisoblanadi. Jinsiy hujayralarning qoʻshilishi natijasida hosil boʻladigan zigotada xromosomalarning diplo-id toʻplami tiklanadi. Zigotada erkak va urgʻochi organizm irsiy belgilari mujassamlashgan boʻladi.
...MEYSTER (nem. Meister — usta) — oʻzlashma qoʻshma soʻzlar, mansab va unvonlarning tarkibiy qismi boʻlib, biror sohaning ustasi, mutaxassisi degan maʼnoni ifodalaydi (mas, baletmeyster, grossmeyster).[1] hujayralarni meyozga bo'lish jarayoni muhim rol o'ynaydi, ayniqsa reproduktiv tizim hujayralari - gametalar hosil bo'lishida. Urug'lantirish jarayonida, jinsiy hujayralar birlashganda, yangi organizm xromosomalarning diploid to'plamini oladi va shu bilan karyotip belgilari saqlanib qoladi. Agar meioz bo'lmaganida, ko'payish natijasida xromosomalar soni doimiy ravishda ko'payib borardi.
Bu jinsiy jarayon mavjud bo'lganda xromosomalar sonining barqarorligini saqlashdan iborat. Bundan tashqari, o'tish yo'li tufayli, rekombinatsiya - xromosomalarda irsiy moyillikning yangi kombinatsiyalarining paydo bo'lishi. Meyoz ham beradi kombinativ o'zgaruvchanlik - keyingi urug'lantirish bilan naslga moyillikning yangi kombinatsiyalarining paydo bo'lishi.
2.MEYOZNING FAZALARI Mayotik jarayonni bo'linishida xromosoma yuki kamaygan hujayraning xromosomalarining "ajralishi" yoki "taqsimlanishi" deb tushuntirish mumkin, bu birinchi bo'linish va ikkinchi meyoz bo'linish deb nomlanadigan ikkita bo'linish orqali sodir bo'ladi, bu mavjudot oxirgi mitotik bo'linishga juda o'xshash.
Quyida ko'rinib turganidek, ikkala mayozning har biri profaza, metafaza, anafaza va telofazadan iborat.Birinchi metiotik bo'linish
Meyoz I yoki birinchi meiotik bo'linish har bir homolog juft xromosomalar (diploid organizmlar ota-onalaridan meros bo'lib o'tadigan onalik va otalik xromosomalari) juftlari a'zolarining birlashishidan boshlanadi.
Interfeys Mitozda bo'lgani kabi, germlin hujayralari tsiklining meyozdan oldingi bosqichi interfeys hisoblanadi. Ushbu bosqichda hujayrali DNK replikatsiyasining yagona hodisasi ro'y beradi, bu onalik va otalik xromosomasini hosil qiladi (ular diploid hujayralar), ularning har biri ikkita singil xromatidadan iborat.
Mayoz I ning I fazasi davomida gomologik xromosomalarning birlashishi yoki fizik aloqasi (ikki xil ota-onaning, ota va onaning ekvivalent xromosomalari) butun uzunligi davomida sodir bo'ladi.Ushbu hodisa sinaps deb nomlanadi va bu to'rtta xromatidni bog'lash jarayoni, har bir homolog xromosomadan ikkitasi, shuning uchun hosil bo'lgan tuzilishga tetrad yoki ikki valentli kompleks deyiladi (profaza paytida hujayradagi tetradlar soni xromosomalarning gaploid soniga teng). Har bir tetradada opa-singil bo'lmagan xromatidlar, ya'ni gomologik xromosomalarga tegishli bo'lganlar, o'zaro tasodifiy pozitsiyalarda tasodifiy bo'laklarni "kesish va yopishtirish" orqali xromosomalar orasidagi genetik almashinuvga olib keladigan krossover deb nomlangan jarayon orqali birlashadi. yangi gen birikmalarini yaratish.
Rekombinatsiya sodir bo'lgandan so'ng, gomologik xromosomalarning tsentromeralari ajralib chiqadi va ularga faqat krossover joylariga to'g'ri keladigan xiyazma deb nomlanadigan hududlar qo'shiladi. Opa-singil xromatidlar esa sentromeralar orqali bog'lanib qoladi.
