Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Meyorlashtirish mohiyati va ahamiyati nima bilan ifodalanadi?
   
2. 
   Me’yor tushunchasi va uning turlari?
   
3. 
   Normativ tushunchasi va uning turlari?
   
4. 
   Me’yor va normativlarning qanday turlari ajratiladi?
   
5. 
   Me’yorlashtirishga qanday talablar qo’yiladi?
   

2- MAVZU RESURSLARNI ME’YORLASHTIRISHNING ZARURLIGI VA AXAMIYATI
REJA :


2.1. Me’yor va normativlar tushunchasi.
2.2. Me’yor turlari klassifikatsiyasi.
2.3.Me’yor va normativlarga qo’yiladigan talablar .
2.4.Me’yorlashtirish funksiyalari va tartibi.


Tayanch so’z va iboralar: me’yorlashtirish, me’yor, normativ, me’yor va normativlarga qo’yiladigan talablar, me’yor guruhlari, turlari, hisobot – statistik me’yor va normativlar,operativ me’yor va normativlar.


2.1. Me’yor va normativlar tushunchasi.

Korxonalar faoliyatini samarali tashkil etish va rejalashtirishning asosini ilmiy asoslangan texnik – iqtisodiy me’yor va normativlardan foydalanish, korxona normativ bazasini shakllantirish tashkil etadi . Ular korxona rejaviy ko’rsatkichlar sifatini belgilab beradi. Me’yor va normativlar xo’jalik boshqarish mexanizmi var ejalashtirishning muhim elementi hisoblanadi.

Har bir tadbirkor o’z faoliyatini boshlar ekan, albatta, uning uchun zarur bo’lgan resurslarga talabni yoki sarflangan xarajatlarining hisobini yuritadi, ya’ni resurslarga talabni me’yorlashtirish yoki rejalashtirishni amalga oshiradi. Bunda u minimal harjat qilish orqali yuqori darajada miqdoriy va sifat natijalarga erishishni ko’zlaydi.
Xo’jalik yuritish amaliyotida me’yorlashtirish – normal ishlab chiqarish jarayonlarini ta’minlash uchun zarur bo’lgan resurslar sarfi va chegaraviy zaxira kattaligini ishlab chiqish va belgilash uslubidir. Me’yorlashtirish ning elementlari sifatida me’yor va normativlar yuzaga chiqadi. Me’yor – mahsulot birligini tayyorlash uchun xom – ashyo, material, energiya, yoqilg’ining absolyut sarfining ruhsat etilgan miqdori. Mashina uchun kauchuk sarfi, 10 ming tonna kilometr brutto uchun dizelyoqilg’I sarfi.
Shunday qilib, natural, mehnat va qiymat ifodasida ifodalangan me’yor yo’rdamida mahsulot ishlab chiqarish bilan bog’liq barcha harajatlar hisobga olinadi (reglamentlashtiriladi).
Normativlar mehnat buyumlari va mehnat vositalaridan foydalanish darajasini, mahsulot birligi, maydon, og’irlik, hajm birligiga resurslar sarfini xarakterlaydigan ko’rsatkichlardir. Masalan, metalldan foydalanish koeffitsienti, 1m² maydondan olinadigan mahsulot miqdori, ular foizi, mahsulot chiqish foizi.
Normativ – nisbiy ko’rsatkichlar bo’lib koeffitsientlarda belgilanadi (masalan, jihozning yuklanish koeffitsienti, sutning yoglilik darajasi).
Shuningdek, normativlar xodimlarning talab etilgan sonini aniqlashda, aylanma mablag’lar kattaligini aniqlashda ham qo’llaniladi va ular iqtisodiy normativlar deb yuritiladi.
Xo’jalik boshqaruv mexanizmida normativlarning o’rni va ahamiyatini quydagicha tasvirlash mumkin: