Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

О‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA О‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
FARG‘ONA POLITEXNIKA INSTITUTI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI

“Meyorlashtirish asoslari”

fanidan ma’ruzalar matni

Bilim sohasi: 200000 – Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq

Ta’lim sohasi: 230000 - Iqtisod
Ta’lim yo’nalishi: 5230100 - Iqtisodiyot
Farg‘ona – 2020


KIRISH
Mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar miqdor va sifat ko’rsatkichlaridagi o’zgarishlarga sabab bo’ldi. Mustaqillik hamda barcha xo’jalik yuritish tizimining bozor munosabatlariga o’tishi iqtisodiyotning asosiy bo’g’ini hisoblangan korxona maqomining sezilarli o’zgarishiga sabab bo’ldi. Korxonalar endilikda o’z faoliyatlarini mustaqil ravishda yuritmoqdalar. Ular faoliyati asosini bozor talabini tashkil etadi. Bundan kelib chiqqan holda ular kerak bo’lgan barcha turdagi resurslar hajmini mustaqil belgilamoqda.Korxonalar ilg’or ishlab chiqarish texnikasi, ishlab chiqarish texnologiyasi va tejamkorlik rejimiga rioya etish masalalari bilan shug’ullanmoqdalar, zamonaviy boshqaruvni yo’lga qo’ymoqdalar, joriy ishlab chiqarishni rejalashtirmoqdalar va rivojlanishning zaruriy prognozlarini amalga oshirmoqdalar Korxonalarning rivojlanishi, taraqqiy etishi va iqtisodiy jihatdan baquvvat bo’lishi respublika iqtisodiyotini barqororlashuviga zamin yaratadi.Xalqimiz turmush darajasining har tomonlama yuksalishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Bozor munosabatlari sharoitida korxonalar mahsulot ishlab chiqarish hajmlarini ko’paytirishga va uni bozorga taklif qilish orqali ko’proq foyda olishga intiladi. Bunday sharoitda mahsulot hajmini resurslar sarfini oshirish bilan bir qatorda ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvchi ishchilarning ish yoki mehnat unumdorligini ko’tarish orqali amalga oshirgani korxona uchun ko’proq samarali hisoblanadi. Mehnat unumdorligi – ishlab chiqarish samaradorligini ifodalovchi asosiy ko’rsatkich, uni oshirish-iqtisodiy o’sishning asosiy omilidir.Mehnat unumdorligining o’sishi bevosita xarajatlar bo’yicha tejamkorlikni ta’minlaydi. Mehnat unumdorligini o’sishi va tejamkorlikni ta’minlashning asosiy omillaridan biri bo’lib mehnatni oqilona me’yorlashtirish hisoblanadi. Mehnatni to’g’ri me’yorlashtirish hisobiga katta kapital mablag’lar sarf etmasdan mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun sarflanadigan vaqtni qisqartirish asosida xarajatlar bo’yicha tejamkorlikka erishish ta’minlanishi mumkin. Me’yorlashtirish asosini sarf o’lchovini belgilash tashkil etadi.Shuning uchun uni ham iqtisodiy, texnik va psixofiziologik jihatdan asoslash zaruriyati ob’ektiv ravishda paydo bo’ladi.Chunki resurslarning cheklanganligi mahsulot birligini ishlab chiqarishni har tomonlama asoslashni taqozo etadi.
Hozirgi vaqtda barcha tarmoq korxonalarida me’yorlashtirish holati iqtisodiyotning rivojlanish talablariga jovob bermaydi. Ilg’or texnika va texnologiyadan foydalanish asosida mehnatni tashkil etishni yaxshilash jarayonida hamma vaqt barcha me’yorlarni almashtirishga yetarli e’tibor berilmayapti. Bu holat ishlab chiqarish samaradorligini ancha kamaytirmoqda.Shuning uchun sanoat korxonalarida me’yorlashtirishni tashkil etish holatini o’rganish va uni yaxshilash imkoniyatlarini aniqlash dolzarb masala bo’lib hisoblanadi.Texnik va ilmiy jihatdan asoslangan me’yorlarini ishlab chiqish asosida mehnat va moddiy resurslardan tejash imkoniyati yaratiladi. Ilmiy jihatdan asoslangan me’yorlarini ishlab chiqish bilan bog’liq bo’lgan nazariy va amaliy bilimlarni o’rganishda esa “Me’yorlashtirish asoslari” fani muhim ahamiyatga ega hisoblanidi. Bu kurs oldida ishlab chiqarish korxonasining mavjud imkoniyatlarida resurslarga talabn irejalashtirishga ilmiy yondashish va muxandis olimlarning tadqiqotlaridan foydalanish, resurslarni me’yorlashtirishda o’ziga hos yo’nalishlardan borish, shuningdek, , mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun me’yorlar belgilanganda qanday kuzatish uslublari va turlaridan foydalanish kabi masalalarni yoritish vazifasi ham turadi.