“Meyorlashtirish asoslari” fanidan ma’ruzalar matni

 
13.2.Mehnatni ilmiy tashkil etish bo’yicha tadbirlarni 
iqtisodiy samaradorligini aniqlash
 

---

143 
Mehnatni ilmiy tashkil etish bo‘yicha tadbirlarni joriy qilishdan maqsad 
avval ishchilar mehnatini yangilashtirish, ularning ish qobiliyatini samarali 
bo‘lib, shuningdek mahsulot mehnat sig‘imini kamaytirish asosida yuqori 
mehnat unumdorligiga erishishdan iboratdir.
Mehnatni ilmiy tashkil qilish tadbirlarining iqtisodiy samaradorligi – bu 
mehnatni ilmiy tashkil etish bo‘yicha rejalashtirilgan ishlar natijasi, ya’ni 
erishilgan iqtisodiy samaradorlikning jonli va o‘tmishdan mehnatga nisbatidir. 
Ishchi 
kuchidan 
samarali, 
oqilona 
foydalanish 
hamda 
mehnat 
unumdorligini oshirish asosida mehnatni ilmiy tashkil qilishning tadbirlarini 
joriy qilish bo‘yicha erishilgan iqtisodiy samaradorlikni uch bosqichda olib 
boriladi. 
Birinchi bosqichda joriy qilingan turli tadbirlar natijasida sarflanadigan 
mehnat sig‘imi bo‘yicha iqtisod hisoblanadi va ushbu iqtisod hisobiga ishchilar 
soni bo‘yicha tejash imkoniyati hisoblanadi. Uni quyidagi formula asosida 
aniqlash mumkin: 

I
s
=
k
f
Т
n

 
(7.1)
Bu yerda: 

I
s
–
rejalashtirilayotgan yilda, joriy qilingan mehnatni ilmiy tashkil qilish 
tadbirlari natijasida, ishchilar soni bo‘yicha tejash imkoniyati, kishi; 
T
n
 –
mahsulot mehnat sig‘imining tejalishi, norma, soat; 
f –
rejalashtirilayotgan yildagi bir ishchining samarali ish vaqti fondi, soat; 
k –
rejalashtirilayotgan yilda ishchilar tomonidan mahsulot ishlab chiqarish 
protsesslarini bajarish koeffitsienti. 
Har bir tadbir bo‘yicha ishchilar soni iqtisodi (tejami) quyidagi tartiblarda, 
formulalardan foydalanish mumkin. 
Mahsulot ishlab chiqarish me’yorlarini bajarish foizining hamda xizmat 
ko‘rsatish zonalarining kengayishi hisobiga ishchilar soni bo‘yicha iqtisod 

---

144 
quyidagicha aniqlanadi: 
